Những sử liệu còn lưu dấu lại quá trình hình thành mảnh đất trẻ Cà Mau không nhiều, đa phần các công trình nghiên cứu chỉ sơ lược, phác thảo một số nét chính về đất và người nơi đây. Các quyển sách nói riêng về Cà Mau càng ít ỏi.

Những sử liệu còn lưu dấu lại quá trình hình thành mảnh đất trẻ Cà Mau không nhiều, đa phần các công trình nghiên cứu chỉ sơ lược, phác thảo một số nét chính về đất và người nơi đây. Các quyển sách nói riêng về Cà Mau càng ít ỏi. Nhưng chỉ những chấm phá đơn giản ấy đã đủ để toát lên sức hấp dẫn của vùng đất phong phú sản vật, văn hoá độc đáo, con người siêng năng lao động và cũng không kém nét tài hoa. Bởi thế, lịch sử của Cà Mau là lịch sử của cả tự nhiên - con người qua các biến thiên của thời cuộc. Những gợi mở từ quá khứ có giá trị xuyên thời gian, là nền tảng để những người con của Cà Mau hôm nay viết tiếp chặng đường phát triển.

Có 2 đầu sách bàn khá sâu về Cà Mau ở nhiều khía cạnh, lĩnh vực. Cả 2 quyển đều đã viết khá lâu, thập niên 70 và 80 của thế kỷ trước. Là sách nghiên cứu, nhưng những hiểu biết và lối viết sinh động của các công trình này đều thật sự bổ ích đối với mỗi người dân Cà Mau. Cả không gian và thời gian của vùng đất trẻ như được tái hiện, ngưng tụ bởi những sáng tạo về vật chất và tinh thần của bao lớp người. Một Cà Mau anh dũng chiến đấu và chiến thắng kẻ thù, năng động xây dựng cuộc sống mới.

Tất cả các công trình đều thống nhất về mốc thời gian hình thành nên miền đất mới ở địa đầu cực Nam đất nước. Ðó là vào khoảng cuối thế kỷ XVII, thành phần cư dân gồm lưu dân khắp nơi, cộng đồng chính gồm người Hoa (Minh Hương), người Khmer và luồng người di cư từ miền Trung vào. Ðất Cà Mau là đất phù sa mới, nơi sông ngòi, kinh rạch chằng chịt. Hai hệ sinh thái mặn và ngọt tạo nên 2 mảng rừng đước, tràm có giá trị vô cùng to lớn. Ðiều này cũng quyết định sự phân bố dân cư, tập quán làm ăn, lối sống của con người. Một yếu tố làm nên lịch sử vùng đất nữa là biển. Cà Mau là một bán đảo, và biển gắn bó với con người từ đời này sang đời khác.

Theo quyển “Cà Mau xưa” của tác giả Nghê Văn Lương - Huỳnh Minh, hệ thống sông ngòi Cà Mau chia làm 3 loại: chảy ra Vịnh Thái Lan, chảy ra Nam Hải (biển Tây) và hệ thống kinh xáng. Các dòng sông là mạch máu chính để nuôi sống cả đất và con người. Ðiều đặc biệt là hệ thống kinh xáng, cho dù được hình thành trong nhiều hoàn cảnh khác nhau nhưng đều là những trục giao thông chính của Cà Mau trong suốt một thời kỳ dài. Ðiều này có thể lý giải một số đặc điểm của Cà Mau, nơi giao thương, các chợ, các trung tâm đô thị đều lần lượt hình thành gắn với các dòng sông, đặc biệt là nơi các dòng sông giao thoa.

Cũng trong tác phẩm này, những đặc sản Cà Mau được giới thiệu hết sức chọn lọc và tính tiêu biểu thì vẫn nguyên vẹn. Ðó là ong mật, là ba khía Rạch Gốc ăn trái mắm đen, đó là tiềm năng du lịch của vùng Ðất Mũi. Thật ngạc nhiên, cách đây gần nửa thế kỷ, quyển sách của 2 tác giả này đã có những tính toán, dự báo về tình trạng bồi - lở của vùng mũi Cà Mau. Sự biến đổi của vùng đất mới đã được nhìn nhận từ rất lâu, nay cộng thêm tác động của biến đổi khí hậu thì thật khó để nắm bắt chính xác. Các tác giả đã đánh giá rất đúng tiềm năng của Cà Mau về nguồn lợi, thế mạnh. Ngư - nông - lâm vẫn đang là nguồn lực chủ yếu để Cà Mau hôm nay tăng tốc phát triển.

Trong quyển “Ðịa chí Minh Hải” của Nhà báo Trần Thanh Phương, Cà Mau được mô tả bài bản, mạch lạc, có hệ thống và vẫn còn khá sát với điều kiện hiện nay. Một Cà Mau anh dũng trong đấu tranh, từ thời kỳ tiền khởi nghĩa đến đánh Pháp và chống Mỹ. Phong trào cách mạng ở Cà Mau chưa bao giờ gián đoạn, giai đoạn nào cũng có những cao trào sục sôi và bên cạnh đó là những chiến sĩ cộng sản kiên trung, anh dũng. Cà Mau trong quyển sách khá công phu này là một mảnh đất của lòng sắt son, chung thuỷ với Ðảng, với Bác. Ðây còn là một miền đất hứa với tất cả sự háo hức để bước vào thời kỳ xây dựng cuộc đời mới. Không còn là nơi hoang vu, dân lưu tán quanh năm chỉ lo kế sinh nhai, Cà Mau đã định hình những tên đất, tên người, những đô thị sầm uất, những lĩnh vực kinh tế trọng yếu, dưới sự lãnh đạo của Ðảng, sự điều hành của các cấp chính quyền.

Trong bối cảnh hiện nay, khi hệ thống giao thông đường bộ phát triển, những dòng sông dần “nhường chỗ”, nhưng chính những dòng sông, cửa biển đã quyết định diện mạo dân cư như hiện nay. Các sản vật của Cà Mau giờ đã trở thành mặt hàng xuất khẩu đi khắp thế giới. Ở một nơi mà đất vẫn còn sinh sôi, và mọi người ai cũng ngỡ ngàng với một TP Cà Mau đang vươn mình để trở thành đô thị loại I. Giá trị xuất khẩu của thuỷ hải sản đã vượt mốc 1 tỷ đô-la Mỹ. Cộng đồng cư dân với 3 dân tộc Kinh - Hoa - Khmer đang cùng chung tay xây dựng những miền quê nông thôn mới.

Từ khởi điểm “mang gươm đi mở cõi”, đến nay Cà Mau đang huy động sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân dưới sự lãnh đạo của Ðảng để khai thác những tiềm năng, lợi thế, khắc phục khó khăn thực hiện thắng lợi những nhiệm vụ chính trị của địa phương trong tình hình mới.

Có lẽ, những kiến thức, hiểu biết về Cà Mau cần có một cách thức phù hợp với từng đối tượng để làm sao được truyền tải, trở thành niềm tự hào chung, tài sản chung để cùng gìn giữ, lưu truyền. Ðây không chỉ đơn thuần là những hiểu biết về địa lý, lịch sử, văn hoá, con người, mà còn là nền tảng để mỗi người con Cà Mau nỗ lực phấn đấu vì quê hương./.

Bài và ảnh: Phạm Nguyên

(责任编辑：Nhà cái uy tín)