Nhiều vấn đề liên quan đến diễn biến lãi suất đã được các chuyên gia phân tích, mổ xẻ thẳng thắn tại cuộc Hội thảo công bố Báo cáo Tổng quan thị trường tài chính năm 2017, do Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia (NFSC) tổ chức tại Hà Nội sáng 26/12.

Lãi suất chưa giảm như kỳ vọng

Theo đánh giá của NFSC, thanh khoản của hệ thống tổ chức tín dụng (TCTD) năm 2017 tương đối ổn định. Nguồn vốn huy động toàn hệ thống tăng thấp hơn năm 2016 (tăng 16,9% so với mức 19,3% năm 2016), trong khi tín dụng tăng tương đương năm 2016 là 19,3%. Song nhờ việc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) tăng cung tiền qua việc mua hơn 7,5 tỷ USD trong năm 2017 nên thanh khoản của hệ thống vẫn được đảm bảo. Ước tính lượng tiền ròng đã được bơm ra là 110.000 tỷ đồng. Do đó, lãi suất liên ngân hàng được giữ ở mức thấp. Cuối năm 2017, lãi suất O/N bình quân ở mức 1,3%, giảm 3,2 điểm% so với đầu năm.

Trong khi lãi suất liên ngân hàng giảm đáng kể, lãi suất trên thị trường 1 vẫn ổn định từ năm 2015. Lãi suất huy động kỳ hạn trên 12 tháng phổ biến ở 6,4 – 7,2%. Lãi suất cho vay đối với các lĩnh vực ưu tiên giảm khoảng 0,5 – 1% so với đầu năm, lãi suất cho vay thông thường ở mức 6,8 – 11%/năm. Như vậy, “dù thanh khoản hệ thống khá tốt, các điều kiện vĩ mô tương đối thuận lợi, lãi suất có tín hiệu giảm nhưng chưa như kỳ vọng”, báo cáo của NFSC đánh giá.

Nguyên nhân của tình hình này, theo NFSC, là do thị trường tiền gửi và thị trường liên ngân hàng kém liên thông. Thanh khoản dồi dào trên thị trường tập trung chủ yếu ở các TCTD lớn. Một số TCTD nhỏ hoặc thuộc diện tái cơ cấu, thiếu vốn vẫn khó khăn trong việc tiếp cận dòng vốn lãi suất thấp trên thị trường liên ngân hàng, do đó buộc phải giữ nguyên hoặc tăng lãi suất huy động trên thị trường tiền gửi.

Bên cạnh đó, nợ xấu vẫn là rào cản lớn cho việc hạ lãi suất trong khi NIM (chênh lệch giữa thu nhập lãi và chi phí phải trả) của các TCTD vẫn ở mức khiêm tốn so với các nước trong khu vực, dù đã có xu hướng tăng trở lại. Điều này khiến các TCTD không có nhiều động lực để hạ lãi suất.

Thị trường liên ngân hàng có đảm bảo vai trò “hồ điều hòa”?

Bình luận về vấn đề này, chuyên gia Nguyễn Xuân Thành cho rằng, trong khi năm 2016 lãi suất giảm đáng kể thì lãi suất năm 2017 có thể coi là “ổn định” thay vì giảm. Nguyên nhân lãi suất khó giảm không hẳn chỉ vì sự kém liên thông của hai thị trường huy động và liên ngân hàng, bởi không hẳn lãi suất liên ngân hàng thấp thì lãi suất huy động sẽ thấp. Thực tế, có sự khác nhau rất lớn giữa “sức khỏe” các ngân hàng. Những ngân hàng lớn, dư nợ của chi tiêu công thì thanh khoản dồi dào và ngược lại.

Do đó, theo ông Thành mặc dù lạm phát thấp, thanh khoản ổn định nhưng lãi suất năm 2017 không giảm được là do hai yếu tố. Thứ nhất là lạm phát giảm nhưng kỳ vọng lạm phát không thấp, khiến các ngân hàng khó hạ lãi suất. Thứ hai là có sự cạnh tranh lãi suất giữa các TCTD, không chỉ ở các TCTD yếu kém mà kể cả các TCTD trung bình.

Đặt câu hỏi về vấn đề này, TS Lê Đức Thúy, nguyên Thống đốc NHNN, nguyên Chủ tịch NFSC cho rằng, phải chăng thị trường liên ngân hàng đang giảm đi vai trò là “hồ điều hòa” của thị trường? Khó khăn khi vay trên thị trường liên ngân hàng, một số ngân hàng buộc phải huy động tiền gửi trong dân với lãi suất cao để duy trì thanh khoản, từ đó dẫn đến tình trạng cạnh tranh lãi suất. “Thị trường liên ngân hàng là chỗ bán vốn thừa cho người thiếu vốn. Vấn đề là tổng dư nợ cho vay được giám sát bởi một tỷ lệ an toàn vốn nhất định”, ông Lê Đức Thúy nói.

Ngân hàng yếu kém khó vay trên liên ngân hàng

Cùng quan điểm cho rằng mối quan hệ giữa thị trường huy động dân cư và thị trường liên ngân hàng chưa được xử lý tốt, theo PGS.TS Nguyễn Thị Mùi chuyên gia tài chính ngân hàng vài năm nay, bản chất của thị trường liên ngân hàng là thị trường mua bán vốn giữa các ngân hàng với nhau chưa được đảm bảo. Các ngân hàng yếu kém không dễ bước chân vào thị trường liên ngân hàng để có thanh khoản. Do đó, không còn cách nào khác, họ phải huy động từ dân cư. Một mặt là do các ngân hàng thiếu tin tưởng nhau, mặt khác là nợ xấu giữa các ngân hàng lớn.

Bên cạnh đó, bà Nguyễn Thị Mùi cũng nêu ra yếu tố khác khiến lãi suất huy động khó giảm. Đó là một số kênh đầu tư có dấu hiệu khởi sắc, hấp dẫn như thị trường chứng khoán, bất động sản… do đó đã thu hút lượng tiền nhất định. Điều này khiến lãi suất huy động càng khó giảm, dẫn đến lãi suất cho vay chưa thể giảm như mong muốn. Trên thực tế, bà Mùi cho rằng, lãi suất cho vay năm 2017 đã hạ nhanh hơn lãi suất huy động, khiến NIM (tỷ lệ thu nhập lãi cận biên) mỏng, đặt hệ thống trước những rủi ro nhất định.

“Nói là thanh khoản tốt, nhưng thực tế một số ngân hàng vẫn rất khó khăn về thanh khoản, dừng huy động là chết, liên ngân hàng thì không vay được nên phải huy động chủ yếu từ dân cư khiến lãi suất phải cạnh tranh. Tình hình này sẽ vẫn tiếp tục tồn tại trong năm 2018, cùng với việc các ngân hàng tái cấu trúc”, bà Nguyễn Thị Mùi đánh giá.

Hoàng Yến

(责任编辑：Ngoại Hạng Anh)