Tại hội thảo khoa học về nghiệp vụ báo chí điều tra diễn ra sáng 31/3,ĐiềutratiêucựcNhàbáonhậpvaicóphảilàtộtrức tiếp bong đá một số quan điểm cho rằng dù vì bất kỳ lí do gì, nhà báo vi phạm pháp luật cũng phải bị xử lý như người bình thường. Một số khác lại cho rằng nếu nhà báo đã sử dụng mọi cách mà không thu thập được các bằng chứng tiêu cực, thì việc nhập vai là cần thiết và nhà báo phải được hưởng quyền miễn trừ giống như đã tố cáo việc đưa hối lộ.

Nhập vai không có nghĩa dối trá

Thể loại điều tra hiện được coi là một trong những thể loại “hút khách” nhất của các tờ báo. Độc giả cảm thấy hấp dẫn, nhiều tờ báo đã khẳng định tên tuổi của mình nhờ dạng bài này. Có một thực tế là để thực hiện được những loạt bài điều tra có sức nặng, một phương pháp hiệu quả mà nhiều nhà báo đang sử dụng là cách nhập vai, đóng vai là người trong cuộc để thu thập thông tin.

Tuy nhiên, sự việc phóng viên Hoàng Khương, báo Tuổi trẻ bị phiên sơ thẩm TAND TP.HCM xét xử 4 năm tù về tội “đưa hối lộ” liên quan đến quá trình tác nghiệp thực hiện bài điều tra về xử lý vi phạm giao thông đã cho thấy hiện nay vẫn thiếu các quy định về phương pháp điều tra nhập vai, nhà báo được phép nhập vai đến đâu và được làm những gì vẫn chưa được quy định rõ.

PV Hoàng Khương (báo Tuổi trẻ TPHCM) bị bắt vì tội đưa hối lộ trong quá trình tác nghiệp

Nhà báo Nguyễn Đức Hiển, Tổng Thư ký Tòa soạn báo Pháp luật TP HCM cho biết, tại báo Pháp luật TP HCM, có rất nhiều những phóng sự điều tra mà phóng viên dung phương pháp nhập vai để thu thập thông tin. Nhiều phóng sự trong số này đã để lại dấu ấn, tạo độ rung xã hội bởi tính thuyết phục cao, cách mô tả sinh động, hấp dẫn.

Nhà báo Nguyễn Đức Hiển cũng cho rằng để hạn chế sự cố hoặc tai nạn đáng tiếc xảy ra trong quá trình tác nghiệp và sau khi đăng bài, toàn bộ quá trình tác nghiệp phải được chuẩn bị kỹ, có đề cương, kế hoạch, được Ban biên tập đồng ý và quá trình tác nghiệp phải được giám sát, hướng dẫn.

Đánh giá về phương pháp nhập vai, phóng viên Đặng Anh Tuấn (bút danh Anh Thoa), báo Tuổi trẻ cho rằng: "Phương pháp nhập vai của phóng viên không phải là dối trá. Để có sức sống cho bài viết, nhà báo phải hóa thân trong vai người đi đào vàng, đóng vai hành khách để vạch trần nạn cơm tù, đóng vai người đi buôn lậu hay thậm chí một người đi tù… Đó là điều đương nhiên của điều tra, nếu không nhập vai khó lòng mà có những cảm xúc thật, bằng chứng thật."

Tuy nhiên, phóng viên này cũng thừa nhận rằng, không phải tất cả các tình huống đóng vai đều được chấp nhận, xét ở góc độ đạo đức nghề nghiệp.

Đâu là ranh giới?

Trong khi chưa có các quy định thì các phóng viên, tòa soạn cũng phải có những bộ nguyên tắc riêng để thực hiện đúng chức năng và tự bảo vệ mình trong quá trình tác nghiệp. 

Nhà báo Nguyễn Đức Hiển đã chia sẻ 10 nguyên tắc khi nhập vai để điều tra. Trong đó, điều đầu tiên là Chỉ nhập vai khi đó là cách tốt nhất để thu thập thông tin. Ngoài ra, còn có những nguyên tắc như kế hoạch phải được sự đồng ý của cấp cao nhất; phóng viên không được tác động vào sự vật, hiện tượng, khiến nó thay đổi bản chất, không thúc đấy sự kiện diễn ra hoặc khiến nó diễn ra sớm hơn bình thường; không gãi bẫy, gợi ý hối lộ; nếu phóng viên nhập vai buộc phải thực hiện hành vi vi phạm pháp luật, Tòa soạn phải liên hệ với cơ quan công an và trình bày rõ ngọn nguồn trước khi hành vi ấy diễn ra (đã từng có trường hợp nữ pv Đông Trang báo PLTPHCM đóng giả gái quê bị dụ bán vào nhà chứa bị ép phải đi khách, tòa soạn đã liên hệ với 30 cảnh sát để giải cứu và bắt quả tang tụ điểm này) và phải dừng ngay việc nhập vai để thực hiện nghĩa vụ công dân.

Ông Stephen Whittle (Nguyên Giám đốc biên tập BBC, Học giả nghiên cứu báo chí, Đại học Oxford) phân tích: “Tìm kiếm đến tận cùng của việc diễn ra đằng sau cánh cửa đóng kín thường đòi hỏi một mức độ dối trá nhất định. David Leigh, phóng viên tờ Guardian (Anh) lập luận rằng việc lừa dối chỉ có thể diễn ra nếu bạn không có cách nào khác để lấy thông tin. Nhưng những phóng viên điều tra đang dung đến cách quay phim bí mật như là cách thức đầu tiên chứ không phải cuối cùng. Và một lời khuyên tốt là hãy chỉ làm điều này nếu bạn đã thử mọi cách khác nhưng không hiệu quả. Báo chí là nói ra sự thật - sẽ thật nực cười nếu điều bạn đang làm là nói dối thường xuyên.”

Hạ Lan

(责任编辑：Nhận Định Bóng Đá)