Sự đa dạng, phức tạp và tiềm ẩn nhiều rủi ro của hàng hóa xuất nhập khẩu đặt ra yêu cầu cán bộ công chức hải quan phải có tâm lý vững vàng. Ảnh: Hồng Vân.

Môi trường dễ nảy sinh tâm lý tiêu cực

Theo Luật Hải quan hiện hành, công chức hải quan là chủ thể chính, lực lượng nòng cốt trong hoạt động giúp cơ quan nhà nước thực hiện quyền kiểm tra, giám sát việc xuất nhập khẩu hàng hoá.

Hoạt động của cán bộ hải quan có địa bàn rộng khắp, chỗ nào tiếp giáp với “bên ngoài” quốc gia thì chỗ đó có hoạt động hải quan. Đặc điểm như vậy là môi trường thuận lợi để cán bộ hải quan hình thành phẩm chất tâm lý như: linh hoạt, sáng tạo, độc lập, tự chủ… nhưng cũng là điều kiện dễ nảy sinh tâm lý tiêu cực ở cán bộ hải quan vì thường xuyên phải tác nghiệp và đối mặt với rủi ro từ khách thể tiếp xúc.

Nhận thức trong hoạt động hải quan mang rất nhiều tính chất đặc thù. Trước tiên phải mang tính sáng tạo. Cán bộ hải quan tiến hành rà soát tài liệu, hàng hoá nhằm phát hiện và thu thập những dấu vết, tài liệu, nguồn tin phản ánh về hành vi vi phạm pháp luật của chủ hàng.

Toàn bộ quá trình nhận thức diễn ra hết sức phức tạp, phải tuyệt đối tôn trọng các dữ kiện thông tin thu thập được, đảm bảo tính khách quan. Cán bộ hải quan không chủ động được về khối lượng và thời điểm thông tin tài liệu trên hàng hoá xuất hiện.

Sự khó khăn phức tạp của hoạt động này gây nên ở cán bộ hải quan trạng thái tâm lý không thuận lợi, thậm chí phải thu thập một khối lượng lớn thông tin “thừa” vì trong quá trình vận chuyển hàng hoá, chủ hàng có động cơ, mục đích vi phạm (giấu hàng cấm, hàng vi phạm….).

Bên cạnh đó, cán bộ hải quan phải đối diện với áp lực tuyệt đối tuân thủ theo pháp luật đã quy định trong từng khâu, từng giai đoạn, từng hoạt động; không nôn nóng và không được đốt cháy giai đoạn.

Dám làm, dám chịu trách nhiệm

Từ thực tế này, mỗi cán bộ hải quan cần thiết phải xây dựng và quản lý hình ảnh của mình trong hoạt động kiểm tra kiểm soát hải quan nhằm tạo nên “hình ảnh đẹp” về nghề nghiệp trong xã hội. Sẽ khó thực hiện được nếu không có những đòi hỏi, yêu cầu về phẩm chất tâm lý nhất định đối với cán bộ hải quan để tránh những hiện tượng tâm lý tiêu cực, ảnh hưởng đến hiệu quả công việc.

Để làm được, cán bộ hải quan cần phải trau dồi phẩm chất tâm lý ở tất cả các mặt.

Trước tiên là phẩm chất, đạo đức chính trị vững vàng. Trong suốt quá trình thực hiện nhiệm vụ phải xác định rõ và đặt lợi ích của Đảng, Nhà nước và người dân lên trên hết.

Trong quá trình thực thi công vụ không nóng vội nhưng cũng không thể chậm trễ là công việc trước mắt, thường xuyên và lâu dài vì tính chất công việc là phục vụ nhân dân có nền hàng hoá “sạch”, tạo được lòng tin của các doanh nghiệp chân chính.

Mục tiêu là xây dựng hải quan: Mạnh, chính quy, hiện đại thì mỗi cán bộ hải quan - “công bộc” của dân tự giác ý thức xây dựng hình ảnh công chức hải quan chuyên nghiệp, thân thiện, chấp hành nghiêm kỷ luật hình thành đạo đức công vụ.

Giao tiếp là một công cụ để khai thác thông tin có ý nghĩa cho hoạt động nghiệp vụ hải quan. Ảnh: TL.

Bên cạnh đó, cán bộ công chức hải quan cần có sự giác ngộ sâu sắc về nghề; có tinh thần trách nhiệm và dám chịu trách nhiệm.

Trong hoạt động kiểm tra, kiểm soát hàng hoá nếu cán bộ hải quan không có sự hiểu biết sâu sắc về ý nghĩa công việc, về những khó khăn và thuận lợi, sự phức tạp thì sẽ khó vượt qua được thử thách, nguy hiểm từ nhiều mặt.

Hoạt động chống buôn lậu hàng hoá không chỉ khó khăn, vất vả mà còn hết sức phức tạp và nguy hiểm theo mọi nghĩa. Vì vậy đòi hỏi mỗi cán bộ hải quan phải đầu tư nhiều công sức, hy sinh lợi ích cá nhân, có trí tuệ và bản lĩnh, quyết đoán, dám làm, dám chịu trách nhiệm, không né tránh, đùn đẩy, phải dũng cảm đương đầu.

Đây chính là những phẩm chất cần có của cán bộ hải quan đánh dấu sự trưởng thành về mặt tâm lý của con người, thể hiện sự vững vàng về các quan điểm, niềm tin đạo đức, sự đúng đắn trong công việc đã chọn lựa.

Điểm thứ ba là phải có ý thức pháp luật cao. Điều này thể hiện ở sự hiểu biết sâu sắc các nguyên tắc và thiết chế của pháp luật, hình thành thói quen hành vi tuân thủ các điều kiện của pháp luật, nhạy cảm về tính công bằng và hợp pháp.

Cán bộ hải quan cũng cần có năng lực quan sát để tri giác nhanh chóng và chính xác những thông tin, tài liệu quan trọng bộc lộ bản chất vụ việc. Quan sát như một quá trình tâm lý và là một hoạt động tạo ra phẩm chất trí tuệ- quan sát nghiệp vụ.

Cuối cùng là nâng cao năng lực giao tiếp để khai thác thông tin có ý nghĩa cho hoạt động. Để giao tiếp đạt hiệu quả, đòi hỏi cán bộ phải có sự tự tin, có vốn tri thức, khả năng kiềm chế cảm xúc, khả năng lắng nghe, hiểu biết về khách thể giao tiếp…

TS. Phan Thị Định(Giảng viên Học viện Cảnh sát nhân dân)

(责任编辑：World Cup)