Thách thức nhập khẩu ròng về năng lượng

Thứ trưởng Bộ Công thương Đặng Hoàng An cho hay, thách thức của việc lập Quy hoạch Tổng thể năng lượng quốc gia không chỉ nằm ở chỗ “lần đầu làm chuyện ấy”, mà còn bởi bối cảnh hiện đã rất khác so với khi làm các quy hoạch riêng lẻ cho điện, than hay dầu khí trước đây. Sự khác biệt nằm ở chỗ, Việt Nam đã chuyển từ nước xuất khẩu năng lượng ròng thành nước nhập khẩu ròng về năng lượng từ năm 2015, với quy mô ngày càng tăng và phải đi xa mới mua được hàng.

Điều này đã được Tổ chức Năng lượng quốc tế (IEA) đưa ra vào năm 2018 khi cho biết, ASEAN, Trung Quốc và Ấn Độ đang trở thành những người chơi chính trên thị trường năng lượng toàn cầu do nhu cầu tăng nhanh so với các khu vực khác. Đáng nói là, có những nước đang xuất khẩu năng lượng (than) như Indonesia cũng có thể phải chuyển sang nhập khẩu từ năm 2040.

Trước thực tế nhập khẩu năng lượng ngày càng tăng, câu hỏi được đặt ra là tìm nguồn mua ở đâu để vững bền và với giá nào, nhằm giữ được mục tiêu “bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng quốc gia với giá hợp lý để nền kinh tếchịu được” mà Nghị quyết 55-NQ/TW mới đây đã đặt ra.

Cũng theo các chuyên gia, khi đã phải nhập khẩu năng lượng, thì phải lo hạ tầng cơ sở để đảm bảo việc nhập khẩu ổn định với chi phí tốt. Nhưng điều đó cũng đặt ra câu chuyện cần đầu tư ban đầu lớn, trong khi năng lượng lại là ngành thu hồi vốn lâu với cơ chế giá như hiện nay.

“Cho tới nay, dù nhập khẩu than cho điện vẫn tăng lên, nhưng ta vẫn chưa có cảng trung chuyển theo đúng nghĩa”, ông Tài Anh, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho hay. Đáng nói là, việc xây dựng cảng trung chuyển than này dù đã được đặt ra từ cách đây không dưới 6 năm, nhưng tới giờ vẫn chưa có trên thực địa.

Ở góc độ khác, các chuyên gia cho rằng, khi nhập khẩu khí và than từ nước ngoài, cần phải tính tới việc chủ động đầu tư ra nước ngoài và có các cơ chế chính sách rõ ràng như đề phòng rủi ro. Bởi nếu không, sẽ không ai dám đầu tư ở nước ngoài và yêu cầu chủ động về an ninh năng lượng quốc gia được đảm bảo như thế nào cũng cần tính kỹ.

Cũng với xu hướng tiêu thụ năng lượng sạch gia tăng, việc xây dựng hệ thống đường trục dẫn khí tới các hộ tiêu thụ trong cả nước, thay vì đa phần mới chỉ là cho điện như hiện tại, sẽ thế nào cũng đang là câu hỏi được đặt ra cho quá trình xây dựng quy hoạch năng lượng quốc gia lần này.

Ngay cả điện, dù hệ thống đang tạm thời đáp ứng tốt nhu cầu tiêu thụ hiện có sự tăng trưởng thấp do tác động của Covid-19, thì tiêu chí N-1 (luôn có sẵn 1 nguồn cung cấp dự phòng) cũng chưa được đáp ứng trên toàn bộ hệ thống, nghĩa là độ tin cậy chưa cao như kỳ vọng.

Với tinh thần nhìn nhận rõ thực trạng để có các giải pháp thiết thực, ông Bùi Ngọc Bảo, Phó chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam nhận xét, giai đoạn 2021-2030, thế giới sẽ chứng kiến những thay đổi lớn về công nghệ trong các loại hình vận chuyển như chuyển từ dùng xăng dầu sang dùng điện, hybrid hay các nguồn nhiên liệu khác và điều này làm thay đổi tổng quan về năng lượng.

Giá thị trường

Đặt vấn đề cần đưa ra mô hình dự báo giá năng lượng và có đánh giá độ nhạy về thay đổi giá năng lượng sơ cấp với dịch chuyển của nền kinh tế, các chuyên gia cũng đặt ra câu chuyện giá năng lượng phải đi theo quy luật của kinh tế thị trường.