Chiều nay - 19/11, tại trụ sở Bộ Tư pháp, Báo Pháp luật Việt Nam tổ chức tọa đàm với chủ đề “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và chống buôn lậu thuốc lá – Những vấn đề đặt ra”. Tọa đàm có sự tham gia của các đại biểu Quốc hội cùng đại diện các cơ quan quản lý Nhà nước, các chuyên gia kinh tế - tài chính…

Tăng thuế TTĐB thuốc lá là cần thiết

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, TS. Vũ Hoài Nam, Tổng Biên tập Báo Pháp luật Việt Nam, nhấn mạnh: “Dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang trong quá trình soạn thảo, hoàn thiện và lấy ý kiến từ các bên liên quan với nhiều điểm sửa đổi quan trọng. Những điều chỉnh này thu hút sự chú ý lớn từ cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp hoạt động trong chuỗi sản xuất, kinh doanh các mặt hàng và dịch vụ thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật”.

Theo TS. Vũ Hoài Nam, dù còn nhiều quan điểm khác nhau về Dự án Luật, cộng đồng doanh nghiệp kỳ vọng các quy định mới sẽ tạo ra môi trường kinh doanh công bằng, ổn định, đồng thời đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Ông nhấn mạnh rằng, để đạt được mục tiêu này, các quy định phải dựa trên cơ sở pháp lý chặt chẽ, khoa học và thực tiễn, được xây dựng thông qua nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng và học hỏi kinh nghiệm quốc tế phù hợp với điều kiện Việt Nam.

“Buổi Tọa đàm nhằm mục đích lắng nghe ý kiến từ các nhà quản lý, đại biểu Quốc hội, chuyên gia và doanh nghiệp, qua đó xây dựng tiếng nói chung và chuyển tải thông tin tới cơ quan quản lý, góp phần tạo ra các văn bản pháp luật có tính khả thi cao, thực sự đi vào đời sống,” TS. Vũ Hoài Nam nhấn mạnh.

Cũng tại Tọa đàm, bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, khẳng định việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là cần thiết và nên áp dụng theo phương pháp hỗn hợp. Theo bà Cúc, mục tiêu chính của việc tăng thuế là giảm tỷ lệ người hút thuốc, đặc biệt là giới trẻ, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm nguy cơ mắc các bệnh hiểm nghèo như ung thư phổi và bệnh hô hấp.

Tuy nhiên, bà Cúc cảnh báo rằng việc tăng giá thuốc lá hợp pháp có thể tạo cơ hội cho thuốc lá lậu, vốn không chịu thuế và không được kiểm soát chất lượng, tràn vào thị trường. Điều này có thể làm giảm hiệu quả của chính sách khi tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm nhưng thuốc lá lậu lại gia tăng.

Dẫn số liệu phân tích từ Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính, bà Cúc cho biết cả hai phương án tăng thuế trong dự thảo đều dự báo tổng lượng tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm khoảng 7% vào năm 2030. Tuy nhiên, sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm mạnh, với phương án 1 giảm 30% (tương đương 28 tỷ điếu) và phương án 2 giảm 36% (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025. Điều này có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành thuốc lá, khi doanh thu giảm từ 32% đến 35%, khiến nhiều doanh nghiệp đứng trước nguy cơ phá sản.

Ngược lại, lượng thuốc lá lậu được dự báo tăng mạnh, với phương án 1 tăng 205% (khoảng 22 tỷ điếu) và phương án 2 tăng 230% (tương đương 24 tỷ điếu) vào năm 2030 so với năm 2025, đặt ra thách thức lớn cho công tác kiểm soát thị trường và thực thi pháp luật.

Cần xem xét kỹ các tác động và tăng theo lộ trình hợp lý

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Hồ Lê Nghĩa - Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, cho rằng việc tăng thuế TTĐB thuốc lá là cần thiết, nhưng cần cân nhắc kỹ lưỡng phương án thực hiện. Ông nhấn mạnh rằng ngành thuốc lá, dù không được khuyến khích phát triển, vẫn có đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước trong nhiều năm qua. Điển hình, Tổng Công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) nộp ngân sách tăng dần qua các năm, riêng trong năm 2023 đã nộp hơn 14.000 tỷ đồng vào ngân sách; đóng góp 100 tỷ đồng vào Quỹ Phòng chống Covid-19 và 265 tỷ đồng vào Quỹ Bảo vệ Môi trường, đồng thời tạo sinh kế cho hơn 90.000 nông dân…

Tuy nhiên, ông Hồ Lê Nghĩa cảnh báo việc tăng thuế đột ngột có thể gây bất ổn trong ngành, đặc biệt khi giá thuốc lá hợp pháp tăng mạnh sẽ thúc đẩy buôn lậu thuốc lá – vốn không chịu thuế và không được kiểm soát chất lượng.

Do đó, ông Nghĩa đề xuất áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần: 2.000 đồng vào năm 2026, 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường.

Cùng quan điểm, bà Phan Thu Thủy, Trưởng phòng Xây dựng Pháp luật, Ban Pháp chế - VCCI, cho rằng mức tăng thuế tuyệt đối trong hai phương án dự thảo hiện nay là quá đột ngột, gây khó khăn cho doanh nghiệp. Bà lưu ý rằng việc tăng thuế quá nhanh sẽ làm giá thuốc lá nội địa tăng mạnh, khiến người tiêu dùng chuyển sang thuốc lá lậu, đồng thời không tạo điều kiện cho doanh nghiệp tái cơ cấu sản phẩm, chuyển đổi máy móc và vùng trồng nguyên liệu. Theo bà Thuỷ, cần lộ trình hợp lý để đảm bảo ổn định thị trường và giảm dần tác động tiêu cực.

Thượng tá Lê Thiện Thành, Phó trưởng Phòng Hướng dẫn Điều tra, Cục Phòng, chống Ma túy và Tội phạm, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng, cũng đồng tình với việc tăng thuế nhưng nhấn mạnh rằng lộ trình tăng cần được giãn ra để các lực lượng quản lý, như Bộ đội Biên phòng, có thời gian chuẩn bị đối phó với tình trạng buôn lậu tăng cao. Ông đề xuất sửa đổi Nghị định 98/2020/NĐ-CP để xử phạt nghiêm các hành vi buôn lậu thuốc lá, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho doanh nghiệp hợp pháp.

Trong khi đó, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) và ông Tráng A Dương (Ủy viên chuyên trách Hội đồng Dân tộc) đều nhấn mạnh sự cần thiết của việc tăng thuế nhưng lưu ý rằng lộ trình tăng cần có tính toán kỹ lưỡng để đạt được hiệu quả giảm tỷ lệ hút thuốc mà không làm gia tăng buôn lậu.

Nhìn chung, các ý kiến tại tọa đàm đều đồng thuận rằng việc tăng thuế TTĐB thuốc lá cần được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu tác động kỹ lưỡng, có lộ trình rõ ràng, nhằm đạt được mục tiêu giảm tiêu thụ thuốc lá hợp pháp, hạn chế buôn lậu, và đảm bảo sự ổn định cho ngành sản xuất.