Bài 4:Giải pháp căn cơ cho ĐBSCL

Trước thách thức của biến đổi khí hậu và những điều kiện bất lợi từ nguồn nước sông Mekong,ồnnướcchoĐBSCLVấnđềcấpthiếtrực tiếp bong đa Chính phủ, bộ, ngành Trung ương, cùng người dân ĐBSCL đã và đang có những hướng đi đột phá, thiết thực, hiệu quả.

Nhiều công trình, dự án ngăn mặn tại Hậu Giang đang phát huy hiệu quả thiết thực.

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, hàng năm GDP của ĐBSCL đóng góp hơn 60% trong tổng số GDP của cả nước. Nếu không có ĐBSCL hoặc ĐBSCL bị ảnh hưởng bởi thiên tai thì Việt Nam giảm GDP rất lớn. Bên cạnh đó, ĐBSCL còn có sự ảnh hưởng đến thế giới khi hàng năm đóng góp khoảng 20% nguồn lương thực cho toàn cầu. Mặt khác, trước biến đổi khí hậu và những khó khăn trong sản xuất, khoảng 10 năm gần đây, có đến 1,7% người dân ở ĐBSCL phải rời khu vực và di chuyển đến Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh Đông Nam bộ, từ đó tạo ra những thách thức không nhỏ cho những địa phương trên. Tuy nhiên, con số 1,7% trên sẽ không dừng lại, bởi người dân gắn liền với sông nước nhưng vấn đề sinh kế của họ đang đối mặt với nhiều thách thức, nếu không có giải pháp căn cơ thì không loại trừ khả năng nào. Do đó, xác định đầu tư cho ĐBSCL cũng là đầu tư cho cả nước nên thời gian qua, Chính phủ đã triển khai nhiều giải pháp căn cơ cho ĐBSCL, cùng với sự giúp đỡ của không ít tổ chức quốc tế, cộng với sự nhạy bén trong sản xuất của người dân nơi đây.

Nhiều công trình, sáng kiến hiệu quả được thực hiện

Một trong những giải pháp căn cơ mang lại hiệu quả thiết thực là việc Chính phủ triển khai Nghị quyết 120 về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu vào năm 2017. Từ khi Nghị quyết được ban hành, Trung ương và các địa phương đã đầu tư hàng chục ngàn tỉ đồng để thực hiện hàng loạt những công trình, dự án giao thông, thủy lợi, đê bao,… nhằm kiểm soát nguồn nước, phòng chống thiên tai, bảo vệ bờ sông, bờ biển cho vùng ĐBSCL. Cụ thể như dự án cầu Mỹ Thuận 2, tuyến tránh thành phố Long Xuyên, Quốc lộ 57 Bến Tre và Vĩnh Long, tuyến Quản lộ Phụng Hiệp, dự án quản lý nước tỉnh Bến Tre, hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé, cống âu thuyền Ninh Quới, dự án Tha La, cống Trà Sư,... Bên cạnh đó, tỉnh Sóc Trăng xây dựng hệ thống cống ngăn mặn và kênh trục thủy nhằm tạo nguồn, trữ ngọt cho các địa bàn xung yếu của tỉnh; còn Vĩnh Long đầu tư hơn 2.000 tỉ đồng để xây dựng hơn 1.300 công trình kết cấu hạ tầng thủy lợi... Nhờ sự chủ động và khẩn trương triển khai nên bước đầu các công trình, dự án trên đều phát huy tính hiệu quả.

Trồng dưa lưới trong nhà kính kết hợp với công nghệ tưới nước nhỏ giọt đang tạo sự đột phá và phát triển mạnh tại Hậu Giang.

Ông Nguyễn Xuân Cường, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, phấn khởi cho biết: Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về đẩy nhanh tiến độ các công trình thủy lợi để kịp tham gia kiểm soát mặn, ngọt ngay trong mùa khô năm nay, Bộ NN&PTNT cùng với các địa phương trong vùng ĐBSCL thường xuyên quan tâm kiểm tra, đôn đốc các đơn vị thi công đẩy nhanh tiến độ thực hiện các công trình, dự án do bộ quản lý. Nhờ vậy, có nhiều công trình thực hiện vượt kế hoạch từ 6-13 tháng. Phấn khởi là có 5 dự án tạm thời đưa vào vận hành để phòng, chống xâm nhập mặn được kịp thời ngay từ cuối năm 2019 là cống Âu Ninh Quới (thuộc hệ thống thủy lợi Quản lộ Phụng Hiệp), trạm bơm Xuân Hòa (Tiền Giang), cống Tân Dinh, Vũng Liêm (Vĩnh Long), 18 cống kiểm soát mặn thuộc dự án Bắc Bến Tre giai đoạn 1.

Còn tại Hậu Giang, nhiều công trình ngăn mặn đã và đang được đầu tư như: dự án đê bao ngăn mặn Long Mỹ - Vị Thanh, hệ thống thủy lợi Bắc Xà No,... cũng được địa phương phát huy tốt công năng trong kiểm soát và ngăn mặn hiệu quả trong mùa khô vừa qua. Ông Trần Thanh Toàn, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Hậu Giang, thông tin: Vào những tháng cao điểm của mùa khô năm nay, đơn vị thường xuyên quan tâm nhắc nhở các địa phương thực hiện tốt công tác vận hành đóng, mở các cống ngăn mặn thuộc địa bàn mình quản lý. Theo đó, trên tuyến đê bao Long Mỹ - Vị Thanh, đoạn thuộc địa bàn thành phố Vị Thanh, 13 cống hở nơi đây được vận hành đóng mở khi độ mặn dọc theo tuyến sông Nước Đục và Cái Lớn vượt 1,5‰; còn địa bàn huyện Long Mỹ cũng thường xuyên đóng mở 22 cống hở vào thời điểm cần thiết. Bên cạnh đó, 2 cống lớn tại huyện Long Mỹ gồm cống Năm Căn và cống Hậu Giang 3 cũng phát huy tốt vai trò ngăn mặn. Ngoài ra, nhằm cập nhật tình hình độ mặn thường xuyên trong ngày và giảm công đi đo cho cán bộ chuyên môn, UBND tỉnh đã đầu tư 10 trạm đo mặn tự động trên phạm vi toàn tỉnh. Trong đó, huyện Long Mỹ có 4 trạm, thành phố Vị Thanh 3 trạm, thị xã Long Mỹ 1 trạm và huyện Châu Thành 2 trạm. Nhờ phát huy tốt chức năng ngăn mặn của các công trình, dự án được đầu tư nêu trên nên tình hình xâm nhập mặn năm nay trên địa bàn tỉnh tuy diễn ra gay gắt nhưng không gây ảnh hưởng lớn đến sản xuất và đời sống người dân.

Bên cạnh những công trình kiên cố, các địa phương của tỉnh Hậu Giang còn có sáng kiến về việc thực hiện nhiều đập cải tiến và đập thời vụ để ứng phó với xâm nhập mặn được kịp thời. Ông Lê Hồng Việt, Trưởng Phòng NN&PTNT huyện Long Mỹ, cho hay: Ngoài các công trình do Nhà nước đầu tư thì phát huy kinh nghiệm trong công tác ứng phó xâm nhập mặn thời gian qua nên trong đợt xâm nhập mặn năm nay, địa phương còn thực hiện 21 đập cải tiến và đắp 77 đập thời vụ tại những đầu kênh lớn và kênh nội đồng. Nhờ những đập thời vụ mà nước mặn được kiểm soát tốt. 

Nhân rộng mô hình làm nông bền vững

Bên cạnh thực hiện những công trình thì để việc sản xuất mang lại hiệu quả trước áp lực của tình hình hạn, mặn và thiếu nguồn nước ngọt từ thượng nguồn sông Mekong, thời gian qua, ngành chức năng và người dân vùng ĐBSCL đã tích cực thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp và áp dụng nhiều cách làm hay trong canh tác theo hướng “thuận thiên”. Chẳng hạn, trong năm 2019 vừa qua, tỉnh Sóc Trăng đã chuyển đổi hơn 4.000ha từ những cây trồng, vật nuôi kém hiệu quả sang mô hình kinh tế mới cho nguồn thu nhập hấp dẫn hơn. Trong đó, chỉ tính riêng việc chuyển đổi từ đất trồng mía kém hiệu quả sang nuôi tôm là gần 2.900ha. Còn kế hoạch trong năm 2020 này, Sóc Trăng tiếp tục chuyển đổi khoảng 9.600ha, trong đó chuyển sang trồng cây hàng năm là 1.130ha, nuôi trồng thủy sản là gần 8.000ha.

 Còn tỉnh Hậu Giang, thời gian qua cũng tích cực chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, nhất là tại những vùng thường chịu ảnh hưởng của hạn, mặn. Đặc biệt, khi mỗi mô hình chuyển đổi đều mang lại hiệu quả nên được người dân đồng tình cao. Ông Trần Phú Quốc, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) mãng cầu xiêm Thuận Hòa, ở ấp 2, xã Thuận Hòa, huyện Long Mỹ, thông tin: “Gốc bình bát chịu phèn, mặn rất tốt nên từ khi chuyển đổi mô hình trồng mãng cầu ghép gốc bình bát mà nhiều năm qua nông dân đã thay đổi cuộc sống. Với năng suất bình quân đạt 46 tấn/ha, giá bán được công ty hợp đồng bao tiêu là 9.000 đồng/kg (loại I), sau khi trừ chi phí sản xuất, người trồng mãng cầu xiêm ở Thuận Hòa có được nguồn lợi nhuận khoảng 300 triệu đồng/ha/năm, cao gấp 10 lần so với trồng lúa”.

Bên cạnh mô hình trên, nhiều nông dân sống ngoài tuyến đê bao khép kín thuộc ấp 6, xã Lương Nghĩa, huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang, đã tận dụng nguồn nước mặn trong những tháng mùa khô để nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng. Nhiều nông dân nuôi tôm nơi đây cho biết, sau ba tháng thả nuôi, tôm sú có thể cho năng suất khoảng 400kg/ha. Với giá bán là 200.000-220.000 đồng/kg thì sau khi trừ chi phí đầu tư, người nuôi còn kiếm được nguồn lợi nhuận khoảng 60 triệu đồng/ha. Từ hiệu quả kinh tế mang lại nên đến nay, toàn xã Lương Nghĩa có 82 hộ thả nuôi tôm, với diện tích gần 100ha.

 Ngoài việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi thì ngành chức năng tỉnh Hậu Giang còn đang xây dựng và khuyến cáo nông dân đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, nhất là mô hình canh tác theo hướng công nghệ cao để thích ứng với biến đổi khí hậu một cách hiệu quả nhất. Theo đó, một số mô hình đang thực hiện và tổ chức thí điểm thực hiện mang lại nhiều kỳ vọng cho nông dân như: mô hình tưới nước phun sương tự động cho vườn cây ăn trái và rau màu, mô hình trồng màu trong nhà kính, mô hình trồng dưa lưới trong nhà kính kết hợp với công nghệ tưới nước nhỏ giọt...

Ông Nguyễn Quốc Khánh, Giám đốc HTX Nông nghiệp ấp 9, xã Lương Tâm, huyện Long Mỹ, cho hay: “Với việc gắn thiết bị tưới nước nhỏ giọt thì mỗi ngày 1.000m2 dưa lưới tại HTX chỉ tiêu thụ từ 40-60 lít nước (cách một giờ tưới một lần, mỗi lần tưới từ 1-2 phút). Trong điều kiện bà con nơi đây phải thường xuyên đối mặt với tình hình xâm nhập mặn và hạn hán vào mùa khô nên tình trạng thiếu nguồn nước ngọt để tưới tiêu cũng thường gặp phải. Do đó, với việc chỉ tốn nguồn nước ít ỏi trong quá trình sản xuất như trên nên bước đầu bà con rất tâm đắc với cách làm này. Ngoài tiết kiệm nước, mô hình còn hạn chế sử dụng thuốc hóa học, phân bón vì được trồng trong nhà kính, từ đó tạo ra sản phẩm sạch và an toàn”.

Còn trên địa bàn tỉnh Long An thì có khoảng 380ha áp dụng hệ thống tưới nước tiên tiến trên rau, thanh long, một số cây trồng cạn..., lợi nhuận thu được sau khi áp dụng giải pháp tăng từ 15-20% so với bên ngoài. Ngoài ra, còn có 40 mô hình vùng rau, thanh long ứng dụng công nghệ cao đang cho hiệu quả thiết thực. Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Quốc Doanh cho hay: Việc sản xuất nông nghiệp theo hướng an toàn vệ sinh thực phẩm và thích ứng với biến đổi khí hậu đang là nhu cầu tất yếu hiện nay. Do đó, Bộ NN&PTNT đang tiến hành quy hoạch các vùng chuyên canh sản xuất rau quả an toàn, áp dụng công nghệ cao và thực hành nông nghiệp tốt theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP. Trước mắt, mỗi địa phương chỉ tập trung vào 1-2 loại cây chủ lực và ưu tiên sản xuất nông nghiệp hữu cơ, sau đó làm cơ sở đánh giá để tổ chức nhân rộng. Để mô hình nông nghiệp bền vững phát huy hiệu quả thì những công trình và phi công trình ứng phó với biến đổi khí hậu cũng cần triển khai có hiệu quả, đặc biệt là vấn đề quy hoạch và lựa chọn cây trồng phù hợp theo từng vùng phải có định hướng lâu dài để đảm bảo đầu ra sự ổn định, hạn chế rơi vào tình cảnh khó khăn về thị trường...

Với sự nỗ lực của Trung ương, địa phương, nhà khoa học, chuyên gia trong và ngoài nước, tin rằng vấn đề an ninh nguồn nước ngọt cho vùng ĐBSCL trước ảnh hưởng của sông Mekong và biến đổi khí hậu sẽ từng bước được tháo gỡ hiệu quả. Qua đây, tạo động lực cho vùng ĐBSCL tiếp tục phát triển theo hướng tích cực để đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước và thế giới.  

Bài, ảnh: H.THU - H.PHƯỚC

(责任编辑：La liga)