(CMO) Hàng ngàn héc-ta đất lâm nghiệp đang bị người dân tự ý đưa nước mặn vào nuôi tôm; hàng ngàn hợp đồng giao khoán (sổ xanh) đã hết hạn trong thời gian dài chưa được thanh lý; hàng loạt những giấy chứng nhận quyền sử dụng đất được cấp thời gian qua phải huỷ bỏ vì sai quy định… Tất cả xuất phát từ việc quản lý, sử dụng đất lâm nghiệp thiếu chặt chẽ.

Bài 1: Sai sót trong cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp

Trên địa bàn tỉnh có 6 xã được giao đất, giao rừng để quản lý theo Nghị định 181/2004/NĐ-CP, gồm: Nguyễn Phích, Khánh Lâm, Khánh An, Khánh Hoà (huyện U Minh) và Khánh Bình Tây Bắc, Trần Hợi (huyện Trần Văn Thời). Theo đó, tổng diện tích lâm phần được giao khoảng 12.600 ha với 2.668 hộ. Mặc dù chỉ có 2 huyện có rừng nhưng việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trên lâm phần mỗi nơi lại làm một kiểu.

Mỗi nơi làm một kiểu

Tổng diện tích lâm phần rừng U Minh Hạ hiện khoảng 54.081 ha và được quy hoạch thành 3 loại rừng. Có thể thấy, công tác quản lý đất lâm nghiệp trên lâm phần U Minh Hạ thời gian qua đã có nhiều thay đổi. Từ các lâm ngư trường quốc doanh, sau nhiều lần sáp nhập đến nay là Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp U Minh Hạ hoạt động theo hình thức mới. Đối với hộ cá nhân, từ hợp đồng giao khoán đến nay là cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (giấy chứng nhận) theo Nghị định 181/2004/CP của Chính phủ để ổn định sản xuất lâu dài. Tuy nhiên, quy trình thủ tục này thời gian qua các địa phương tiến hành không đúng với quy định và xảy ra nhiều sai sót.

Nguyễn Phích là xã có diện tích đất lâm nghiệp lớn nhất huyện U Minh với khoảng 3.738 ha, nằm trải trên 6 ấp. Trong đó, quy hoạch đất trồng rừng 2.616 ha và đất nông nghiệp sản xuất kết hợp 1.121 ha, với 644 hộ. Đây là phần đất lâm nghiệp được bàn giao từ Lâm Ngư trường U Minh I, II vào năm 2004 và Lâm Ngư trường Sông Trẹm vào năm 2009 theo Nghị định 181 của Chính phủ. Ông Võ Văn Liêu, Phó Chủ tịch UBND xã Nguyễn Phích, cho biết, đã cấp giấy chứng nhận cho 152 hộ với 320,8 ha, tập trung ở ấp 15 và 16.

Là một trong những hộ đã được cấp giấy chứng nhận, ông Nguyễn Quốc Tải, Ấp 15, xã Nguyễn Phích, cho biết, mặc dù trước kia nông dân được giao khoảng 7 ha đất lâm nghiệp, hộ nào ít thì cũng hơn 6 ha. Thế nhưng, hiện nay trong giấy chứng nhận thì họ chỉ mới được cấp khoảng 20.000 m2 (tức 2 ha). Đồng thời, ghi rõ 3 loại đất là: đất ở (300 m2), đất vườn và đất trồng lúa; còn đất rừng không biết ở đâu (?!).

Tương tự, trên địa bàn xã Khánh Lâm, tổng diện tích đất lâm phần do xã quản lý khoảng 257 ha với tổng số hộ là 41, tập trung ở Ấp 13. Theo đó, đã có 37 hộ được cấp giấy chứng nhận. Theo ghi nhận, 37 hộ ở đây cũng đều được cấp bình quân mỗi hộ 2 ha với 3 loại đất là đất ở, đất vườn và đất trồng lúa. Ngoài ra, phần đất rừng còn lại của mỗi hộ hiện nay khoảng 5 ha vẫn chưa biết ai là chủ sở hữu. Tuy nhiên, người dân vẫn trực tiếp quản lý sử dụng dựa vào cuốn sổ xanh đã hết hạn từ ngày 15/4/2009.
Lý giải vấn đề này, ông Trần Thanh Thá, Phó trưởng Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện U Minh, cho biết, việc cấp giấy chứng nhận là bám vào bản đồ địa chính. Do đó, đối với các hộ gia đình được giao đất, giao rừng theo Nghị định 181 hầu như đều có nhà nên cấp đất ở, có vườn thì cấp đất vườn, có đất trồng lúa thì ghi vào đất trồng lúa.

Cũng là giao đất, giao rừng cho dân, nhưng trên địa bàn huyện Trần Văn Thời lại có cách làm khác. Thực hiện Quyết định 251 của UBND tỉnh về việc thu hồi phần đất lâm nghiệp của Lâm ngư trường Trần Văn Thời giao về cho UBND xã Khánh Bình Tây Bắc quản lý vào năm 2004; theo đó, đến năm 2005 xã tiến hành cấp lại cho người dân. Đến nay, xã đã cấp giấy chứng nhận cho 1.076 hộ trong tổng số 1.089 hộ nhận đất, nhận rừng. Tuy nhiên, có hộ hiện có đến... 4 cuốn sổ đỏ, hộ nào ít thì cũng 3 cuốn (miếng đất ở, miếng vườn, miếng ruộng và một miếng đất rừng) trên một phần đất được giao trước đó.

Chủ tịch UBND xã Khánh Bình Tây Bắc Trần Thanh Đoàn cho biết, trên địa bàn xã có 215 hộ thuộc 3 ấp (Ấp 1, 2, 3) trong quyền sử dụng đất được cấp không có quy hoạch diện tích rừng mà chỉ có diện tích đất nông nghiệp, mỗi hộ từ 2-3 ha.

Vì sao có sự khác biệt này, Phó chủ tịch UBND huyện Trần Văn Thời Sử Văn Minh cho biết, trước đây huyện tranh thủ nguồn vốn tài trợ từ Dự án Bảo vệ và Phát triển những vùng đất ngập nước ven biển Nam Việt Nam (CWPD) để hỗ trợ người dân trong việc cấp giấy chứng nhận. Theo đó, việc cấp giấy chứng nhận theo hiện trạng thực tế nên có hộ không có đất rừng, có hộ không có đất ở...

Tất cả đều sai quy định

Dù quy trình, cách giao cho đến đối tượng giao đất, giao rừng giữa 2 huyện có sự khác nhau, song tất cả giấy chứng nhận đã được cấp thời gian qua đều sai so với quy định. Năm 2007, tỉnh tiến hành quy hoạch lại 3 loại rừng và đã được Trung ương phê duyệt, đến nay chưa có gì thay đổi. Có chăng chẳng qua là chuyển từ dạng quản lý này sang dạng quản lý khác như từ nông trường, lâm trường sang công ty, rồi giao về cho huyện, xã quản lý để cấp cho dân. Trên thực tế, những khu vực này hiện vẫn nằm trong quy hoạch 3 loại rừng, mà cụ thể đây là khu vực rừng sản xuất, tức là đất lâm nghiệp. Đã là đất lâm nghiệp thì sẽ được quản lý sử dụng theo quy chế thống nhất từ Trung ương đến địa phương. Việc cấp giấy chứng nhận có đất ở, đất vườn, đất trồng lúa như 2 huyện U Minh và Trần Văn Thời nghĩa là đã chuyển mục đích sử dụng đất lâm nghiệp.

Về thực trạng cấp giấy chứng nhận trên lâm phần như thời gian qua, Phó giám đốc Sở Tài nguyên - Môi trường tỉnh Cà Mau Phan Văn Minh cho biết, hiện tỉnh có 2 quy hoạch là quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch 3 loại rừng. Trong đó, quy hoạch sử dụng đất là quy hoạch lớn, bao gồm cả quy hoạch 3 loại rừng. Do đó, các khu vực đã cấp giấy chứng nhận hiện còn nằm trong quy hoạch 3 loại rừng thì phải cấp đất lâm nghiệp, không thể cấp đất trồng lúa hay đất vườn. Khi cấp đất lâm nghiệp theo quy chế quản lý thì điều tất nhiên người dân được sản xuất kết hợp 30% trên phần đất đó.

“Giấy chứng nhận phải cấp theo quy hoạch, còn cấp theo hiện trạng như 2 huyện U Minh và Trần Văn Thời là không đúng. Do đó, các giấy chứng nhận của 2 huyện đã cấp thời gian qua phải thu hồi và cấp lại chứ không còn cách nào khác”, ông Minh nhận định.

Rõ ràng, việc cấp đất là không có gì là phức tạp, chỉ cần căn cứ vào sổ xanh của người dân có diện tích bao nhiêu thì chuyển sang thành sổ đỏ bấy nhiêu và mục đích sử dụng là đất lâm nghiệp. Trưởng Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh Cà Mau Trần Ngọc Diệp nhận định, việc cấp giấy chứng nhận thời gian qua là "mình tự làm khó mình". Đơn cử, huyện U Minh cấp giấy chứng nhận theo tỷ lệ 30%, nếu thời gian tới quy chế quản lý rừng của Chính phủ thay đổi, không theo tỷ lệ 7-3 như hiện nay, chẳng lẽ phải đi thu hồi lại toàn bộ giấy đã cấp để tiếp tục cấp lại, trong khi mục đích sử dụng đất vẫn là đất lâm nghiệp?

Việc cấp sổ đỏ như 2 huyện đã qua đang vô tình làm mất đi diện tích lâm phần rất lớn. Bởi diện tích lâm phần hiện được tính là toàn bộ diện tích người dân được sản xuất kết hợp kể cả bờ bao, chỉ trừ phần đất dành cho công trình giao thông công cộng và mục tiêu quốc phòng. Do đó, việc chuyển mục đích thành đất ở, đất vườn, đất trồng lúa, như vậy phần đất rừng còn lại khi tiếp tục giao dân, lúc ấy theo quy chế quản lý đất rừng, người dân tiếp tục có quyền sản xuất kết hợp 30%. Nếu điều này xảy ra, phần sản xuất kết hợp của người dân vô tình lên đến 60%, còn lại phần rừng chỉ 40%.

Ngoài ra, trong giấy chứng nhận mà 2 huyện đã cấp cho người dân (phần đất ở) có trường hợp không thu tiền sử dụng đất, có trường hợp thu 50%, có hộ phải đóng 100%. Qua tìm hiểu được biết, sở dĩ có tình trạng này là do nếu ai có giấy tờ chứng minh được ở trên phần đất từ 1993 trở đi thì giao đất không thu tiền, còn sau đó tuỳ theo thời gian mà mức thu khác nhau. Tuy nhiên, cách làm này, theo ông Minh nhận định, cũng không đúng. Bởi đây là trường hợp cấp giấy chứng nhận lần đầu chứ không phải là công nhận quyền sử dụng đất. Do đó, nếu có đất ở phải thu tiền sử dụng đất, trừ các trường hợp thuộc diện miễn giảm (gia đình chính sách, hộ nghèo...).

Ông Minh giải thích thêm, công nhận quyền sử dụng đất tức là hộ gia đình cá nhân sử dụng phần đất nào đó mà chưa có chủ sở hữu, không có tranh chấp… Trường hợp này mới tính đến mốc thời gian ở trên mảnh đất mà có mức đóng khác nhau. Còn ở đây rõ ràng, đất đang thuộc quyền quản lý của Nhà nước, tỉnh mới ra quyết định thu hồi của các công ty, lâm ngư trường và giao về cho xã quản lý cấp cho dân. Do đó, đây là cấp giấy chứng nhận lần đầu. Trường hợp này, nếu giao đất lâm nghiệp thì không thu tiền, còn đất thổ cư thì thu tiền, trừ những trường hợp miễn giảm.

Giải pháp trước mắt và duy nhất là thu hồi và cấp lại. Tuy nhiên, việc cấp thì dễ, thu hồi là một điều vô cùng khó khăn, bởi phát sinh nhiều vấn đề nan giải.

Bài 2: Lỏng lẻo trong quản lý

Bài 3: ​Hệ luỵ khó gỡ

Song Nguyễn

(责任编辑：Cúp C1)