Bạn đọc Nguyễn Quang Trung (quận Hà Đông, Hà Nội: Xin ông chia sẻ về vai trò của công tác phục hồi chức năng trong chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ Nhân dân?

TS. Vương Ánh Dương, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) chia sẻ tại buổi Tọa đàm.

TS. Vương Ánh Dương - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh:

Phục hồi chức năng là tập hợp các can thiệp, bao gồm các phương pháp y học, kỹ thuật phục hồi chức năng, công nghệ trợ giúp, biện pháp giáo dục, hướng nghiệp, xã hội và cải thiện môi trường, để người bệnh phát triển, đạt được, duy trì tối đa hoạt động chức năng, phòng ngừa và giảm tình trạng khuyết tật phù hợp với môi trường sống của họ (theo Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023).

Phục hồi chức năng là dịch vụ y tế dành cho người khuyết tật và bất kỳ người dân nào có vấn đề sức khỏe, bị khiếm khuyết hoặc chấn thương cấp tính hoặc mạn tính, khiến hoạt động chức năng bị hạn chế, giúp cho người bệnh hồi phục lại tối đa chức năng cơ thể thông qua các biện pháp luyện tập, thay đổi môi trường.

Mục đích chính của phương pháp này là làm giảm tối đa tác động của giảm chức năng và khuyết tật, từ đó, giúp người bệnh hoà nhập hoặc tái hoà nhập với xã hội. Những chức năng này có thể thuộc về chức năng thể chất hoặc tâm thần (khả năng vận động, nhận thức, tư duy,…).

Việc suy giảm hoặc mất đi chức năng đến từ các nguyên nhân như: tai nạn, dị tật bẩm sinh, hậu quả của các bệnh lý nặng,… Mỗi trường hợp bệnh, khuyết tật sẽ phù hợp với một hình thức phục hồi khác nhau. Mục tiêu điều trị là hồi phục sức khỏe tối đa cho người bệnh, giúp họ lấy lại được khả năng tự hoạt động.

Những ví dụ cho thấy vai trò của phục hồi chức năng là:

• Phục hồi chức năng cho người khuyết tật vận động như liệt, yếu chân tay... giúp họ có thể tự đi lại, tự phục vụ sinh hoạt hàng ngày.

• Phục hồi chức năng cho người đột quỵ có thể tự sinh hoạt (tắm rửa, ăn uống, mặc quần áo) mà không cần người khác giúp đỡ.

• Phục hồi chức năng phổi cho người bệnh có thể hô hấp được tốt hơn, cải thiện chất lượng cuộc sống.

• Phục hồi chức năng tim cho người bị bệnh tim mạch không gặp nhiều trở ngại trong các hoạt động thể dục thể thao....

Ngoài ra, phương pháp phục hồi chức năng giúp người bệnh:

• Ngăn ngừa thương tật thứ cấp (những di chứng xảy ra sau một bệnh lý nhất định. Tình trạng này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, sinh hoạt của người bệnh: teo cơ, co rút, cứng khớp, loét do đề ém, loãng xương, cốt hoá lạc chỗ... )

• Tăng cường khả năng hoạt động còn lại của cơ thể, giảm thiểu tối đa hậu quả khuyết tật, tàn tật cho người bệnh

• Hạn chế suy nghĩ tiêu cực của người bệnh về tình trạng sức khỏe của mình

Với những lý do trên, phục hồi chức năng là một lĩnh vực mang tính cộng đồng cao, giúp người bệnh có những cơ hội bình đẳng, tham gia vào các hoạt động xã hội. Đồng thời, góp phần tăng cao ý thức phòng ngừa, đồng thời giảm thiểu tỷ lệ khuyết tật.

Với các vai trò như đã nêu ở trên, phục hồi chức năng đã khẳng định vị trí quan trọng và ngày càng được Đảng, Nhà nước và ngành Y tế quan tâm, thể hiện bằng các văn bản của Quốc hội, Chính phủ như: Luật Người khuyết tật, Công ước quốc tế về quyền của người khuyết tật; Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định quan điểm tại Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 phê duyệt Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050: “Phục hồi chức năng là một trong các lĩnh vực không thể thiếu của hệ thống y tế hoàn chỉnh; là dịch vụ y tế dành cho người khuyết tật và bất kỳ người dân nào có vấn đề sức khỏe, bị khiếm khuyết hoặc chấn thương cấp tính hoặc mãn tính, khiến hoạt động chức năng bị hạn chế, đảm bảo được tiếp cận dịch vụ phục hồi chức năng có chất lượng, toàn diện, liên tục và công bằng để nâng cao sức khỏe, góp phần phát triển xã hội bền vững.

Duy trì và phát triển mạng lưới phục hồi chức năng phù hợp với quy hoạch hệ thống y tế, điều kiện kinh tế, xã hội và tiến tới ngang tầm các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới. Đồng thời, phát triển dịch vụ phục hồi chức năng trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, cơ sở trợ giúp xã hội, cơ sở nuôi dưỡng, điều dưỡng thương binh, người có công với cách mạng và phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng.”

Bạn đọc Trần Minh Quân (huyện Phúc Thọ, Hà Nội): Xin hỏi mô hình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng được ngành y tế xác định là chiến lược để giải quyết vấn đề khuyết tật với chi phí thấp nhưng đem lại nhiều cơ hội hòa nhập cho người khuyết tật. Sau thời gian triển khai Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng đã đạt những kết quả nổi bật gì, thưa ông?

GS. Cao Minh Châu, Tổng thư ký Hội Phục hồi chức năng Việt Nam giải đáp những thắc mắc của bạn đọc gửi đến buổi Tọa đàm trực tuyến.

GS. Cao Minh Châu, Tổng thư ký Hội Phục hồi chức năng Việt Nam:

- Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng bắt đầu ở Việt Nam năm 1987 ở 3 tỉnh Tiền Giang, Hải Hưng, Vĩnh Phú. Cho đến nay đã có 41 tỉnh thành đã có triển khai chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng.

- Sau thời gian triển khai Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng đã đạt những kết quả nổi bật:

+ Chương trình được xã hội hóa rất cao, tham gia vào Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng không những chỉ có ngành y tế mà còn các ngành khác như Thương binh xã hội, giáo dục và nhiều Tổ chức khác tham gia vào chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng.

+ Tỷ lệ người khuyết tật được phục hồi nhiều nhất: 80-85% người khuyết tật tại cộng đồng được tiếp cận các dịch vụ phục hồi chức năng.

+ Xây dựng được mạng lưới phục hồi chức năng từ Trung ương đến cộng đồng (các làng, xã). Hiện nay Hội phục hồi chức năng Việt Nam có hơn 4000 hội viên, đa số đang hoạt động tại các cơ sở y tế phục hồi chức năng từ tuyến huyện, xã.

+ Đào tạo được nhiều bác sỹ phục hồi chức năng (>50 bác sỹ), kỹ thuật viên phục hồi chức năng trong đó hơn 200 kỹ thuật viên vật lý trí liệu, 100 kỹ thuật viên Hoạt động trị liệu, 100 kỹ thuật viên ngôn ngữ trị liệu và nhiều kỹ thuật viên chỉnh hình.

+ Cung cấp Gần 10 nghìn dụng cụ trợ giúp phục hồi chức năng trong đó bao gồm cả xe lăn tay, chân tay giả và các dụng cụ chỉnh hình và các dụng cụ trợ giúp sinh hoạt khác.

+ Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng là cơ sở để Nhà nước ban hành Luật về người khuyết tật ngày 17/6/2010 và Quyết định 569 của Thủ tướng chính phủ Phê duyết chương trình Phát triển hệ thống Phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030 và tầm nhìn đến năm 2050 (ban hành 5/2023).

+ Thay đổi quan điểm và tầm nhìn về dựa vào cộng đồng cho người khuyết tật

Bạn đọc Phạm Phương Anh (quận Đống Đa, Hà Nội): Xin ông cho biết về vai trò quan trọng của Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đối với sự phát triển của hệ thống y tế, nâng cao sức khỏe của người dân và phát triển xã hội bền vững?

TS. Vương Ánh Dương - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) chia sẻ về vai trò quan trọng của Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

TS. Vương Ánh Dương - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế):

Xuất phát từ vai trò của công tác phục hồi chức năng trong chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ Nhân dân; xuất phát từ nhu cầu và xu hướng phục hồi chức năng trên thế giới và Việt Nam, thực trạng phục hồi chức năng tại Việt Nam, các hạn chế và nguyên nhân hạn chế trong công tác Phục hồi chức năng, Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050 có vai trò vô cùng quan trọng để tất cả các cơ quan Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương và cộng đồng quan tâm đến công tác phục hồi chức năng nhằm đạt mục tiêu Bảo đảm cho người khuyết tật và người có nhu cầu được tiếp cận sớm dịch vụ phục hồi chức năng có chất lượng, toàn diện, liên tục và công bằng, góp phần vào sự nghiệp chăm sóc, bảo vệ, nâng cao sức khỏe nhân dân, đảm bảo an sinh xã hội và đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững.

Việt Nam là một trong những Quốc gia có nhu cầu phục hồi chức năng lớn: tỷ lệ người khuyết tật cao, trên 7% dân số từ 2 tuổi trở lên là người khuyết tật; hiện có khoảng 4 triệu người bị ảnh hưởng bởi chất độc hóa học; dân số già hóa, tỷ lệ người cao tuổi Việt Nam hiện nay là 13,9% (công bố của Tổng cục Thống kê năm 2023). Mô hình bệnh tật thay đổi: chấn thương không chủ định, bệnh tim mạch, đột quỵ, bệnh tâm thần, đại dịch Covid-19… gia tăng số người cần phục hồi chức năng.

Thực trạng công tác phục hồi chức năng có nhiều hạn chế, khó khăn, thách thức, đó là:

Mạng lưới cơ sở phục hồi chức năng phát triển chưa đồng bộ cả ở trong và ngoài ngành Y tế, cả y tế cơ sở và tuyến tỉnh của nhiều địa phương. Hiện nay, tại đã có 10 địa phương sáp nhập bệnh viện phục hồi chức năng vào bệnh viện y học cổ truyền làm giảm số lượng Bệnh viện phục hồi chức năng.

Thiếu sự phối hợp, liên kết trong hoạt động chuyên môn; thiếu sự kiểm soát chất lượng của các cơ quan quản lý nhà nước về y tế trên địa bàn đối với cơ sở phục hồi chức năng thuộc các Bộ, ngành khác quản lý;

Nhân lực chuyên khoa phục hồi chức năng vừa yếu vừa thiếu ở các tuyến, đặc biệt tuyến y tế cơ sở và khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn;

Cơ sở vật chất chưa được đầu tư, nâng cấp đáp ứng nhu cầu phục hồi chức năng;

Phát triển chuyên môn, kỹ thuật phục hồi chức năng chưa đồng bộ giữa trung ương và địa phương, chưa toàn diện và chưa có sự phối hợp tốt giữa các chuyên khoa, chuyên ngành và các Bộ, ngành. Mô hình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng chưa được triển khai nhân rộng ở nhiều địa phương;

Các kỹ thuật can thiệp bằng dụng cụ phục hồi chức năng chưa được bảo hiểm y tế hỗ trợ, là gánh nặng với người khuyết tật và gia đình;

Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý dữ liệu và hoạt động phục hồi chức năng cho người khuyết tật còn hạn chế;

Kinh phí thực hiện phục hồi chức năng cho người khuyết tật của các địa phương hầu như chưa bố trí hoặc nếu có thì rất ít địa phương bố trí kinh phí, nhất là công tác phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng.

Nguyên nhân của các hạn chế nêu trên là:

Nhận thức về vai trò, vị trí phục hồi chức năng trong hệ thống y tế còn hạn chế, thiếu sự quan tâm đúng mức của các cấp, chính quyền, cơ sở y tế đối với lĩnh vực phục hồi chức năng;

Hệ thống chính sách pháp luật chưa hoàn thiện, chậm đổi mới: chưa có chiến lược riêng cho lĩnh vực phục hồi chức năng, là lĩnh vực có nhiều đặc thù chuyên sâu, không chỉ góp phần nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh mà còn góp phần chăm sóc sức khỏe, phục hồi chức năng cho người khuyết tật, vì vậy cần có sự quan tâm, đầu tư đồng bộ, toàn diện, liên tục và lâu dài;

Các loại hình đào tạo nhân lực phục hồi chức năng đa dạng bao gồm: vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, tâm lý trị liệu,…tuy nhiên, việc chưa được công nhận mã ngành đào tạo và mã nghề cho các chuyên ngành chuyên sâu nói trên gây khó khăn đối với sự phát triển chuyên ngành phục hồi chức năng;

Cung ứng công nghệ trợ giúp, dụng cụ phục hồi chức năng còn rất hạn chế. Do chương trình đào tạo, chính sách, hướng dẫn quy trình mua sắm và cung cấp các dụng cụ phục hồi chức năng chưa phát triển nên có thể cản trở sự phát triển của lĩnh vực này, làm giảm hoặc mất cơ hội hòa nhập đối với người suy giảm chức năng, người khuyết tật.)

Ban đọc Lê Thị Lan (quận Cầu Giấy, Hà Nội): Để đảm bảo tính bền vững của Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng cần nâng cao vai trò của hệ thống y tế địa phương và gia đình người khuyết tật. Do đó, công tác chỉ đạo tuyến cần tập trung những vấn đề gì?

GS. Cao Minh Châu cho rằng cần tăng cường công tác đào tạo và các chương trình đào tạo cử nhân phục hồi chức năng tại Việt Nam để duy trì và mở rộng Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng.

GS. Cao Minh Châu, Tổng thư ký Hội Phục hồi chức năng Việt Nam:

Để duy trì và mở rộng Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng cần chỉ đạo theo các điều kiện cơ bản để đi đến thành công theo các chuyên gia Quốc tế đánh giá và rút ra kinh nghiệm tại Việt nam đó là:

1/ Phải có sự lãnh đạo của Đảng và Chính quyền thông qua ban điều hành của Chương trình.

2/ Phát triển nguồn nhân lực phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng (tăng cường công tác đào tạo về ngành phục hồi chức năng, tăng chỉ tiêu tuyển dụng và các chương trình đào tạo cử nhân phục hồi chức năng tại các trường).

3/ Phải có hệ thống chuyên môn từ Trung ương đến địa phương

4/ Điều kiện vật chất: “Tài liệu Huấn luyện người khuyết tật tại cộng đồng”; nguyên vật liệu sẵn có tại địa phương để sản xuất các dụng cụ phục hồi chức năng theo kỹ thuật thích nghi tại cộng đồng.

5. Cần có kinh phí cho chương trình: kinh phí Trung ương, kinh phí địa phương và các nguồn xã hội hóa.

Bạn đọc Trần Minh Đức (quận Thanh Xuân, Hà Nội): Một trong những nội dung của Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050 là duy trì và phát triển mạng lưới phục hồi chức năng phù hợp với quy hoạch hệ thống y tế, điều kiện kinh tế, xã hội và tiến tới ngang tầm các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới. Đồng thời, phát triển dịch vụ phục hồi chức năng trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, cơ sở trợ giúp xã hội, cơ sở nuôi dưỡng, điều dưỡng thương binh, người có công với cách mạng và phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng. Theo ông, để làm được điều đó, chúng ta cần những giải pháp như thế nào?

TS. Vương Ánh Dương - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế):

Trên thế giới, phục hồi chức năng rất phát triển, đặc biệt ở các nước như Mỹ, Úc, Phần Lan. Các nước trong khu vực như: Nhật, Thái Lan, Singapore rất phát triển cả về tổ chức hệ thống mạng lưới, nhân lực, dịch vụ, chi trả chi phí phục hồi chức năng, công nghệ trợ giúp người khuyết tật, phục hồi chức năng phát triển cả ở bệnh viện và cộng đồng, người khuyết tật được phục hồi chức năng tại nhà, được cung cấp dụng cụ trợ giúp như nẹp, nạng, gậy tập đi, gậy trắng chỉ đường cho người khiếm thị và được chi trả BHYT hoặc ngân sách Nhà nước.

Để đạt được nội dụng của Chương trình phát triển hệ thống phục hồi chức năng giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2050 là "duy trì và phát triển mạng lưới phục hồi chức năng phù hợp với quy hoạch hệ thống y tế, điều kiện kinh tế, xã hội và tiến tới ngang tầm các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới. Đồng thời, phát triển dịch vụ phục hồi chức năng trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, cơ sở trợ giúp xã hội, cơ sở nuôi dưỡng, điều dưỡng thương bình, người có công với cách mạng và phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng", theo tôi cần phải triển khai đồng bộ các giải pháp mà Chương trình đã nêu, phối hợp chỉ đạo quyết liệt và quan tâm đầu tư của các Bộ, ngành, Uỷ ban Nhân dân các tỉnh, thành phố. Đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền nâng cao hiểu biết và hoạt động phục hồi chức năng và phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng.