Để góp phần thực hiện Kế hoạch hành động giảm phát thải khí mê-tan đến năm 2030 nhằm thực hiện Cam kết giảm phát thải khí mê-tan toàn cầu, tháng 11/2023, Chính phủ phê duyệt Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đến năm 2030”.

Đề án triển khai tại 12 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, với tổng diện tích 1 triệu ha. Mục tiêu của đề án là đến năm 2025 có 180.000 ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp.

Canh tác lúa giảm lượng lúa giống gieo sạ xuống 80-100kg/ha, giảm 20% lượng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc hóa học, giảm 20% lượng nước tưới so với canh tác truyền thống.

Về bảo vệ môi trường và tăng trưởng xanh: Tỷ lệ thất thoát sau thu hoạch dưới 10%; 70% rơm tại các vùng chuyên canh được thu gom khỏi đồng ruộng và được chế biến tái sử dụng; giảm hơn 10% lượng phát thải khí nhà kính so với canh tác lúa truyền thống...

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao không chỉ có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp người nông dân thay đổi canh tác sản xuất.

Áp dụng cơ giới ngay từ khâu đầu vào, bà con nông dân sẽ chủ động trước những diễn biến bất thường của thời tiết, do đó từ vụ đông xuân 2023- 2024, 180 nghìn ha lúa thuộc đồng bằng Sông Cửu Long đã ứng dụng cơ giới hóa theo đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao.

Với đề án này, tại nhiều địa phương, doanh nghiệp, bà con nông dân rất hưởng ứng, mong chờ. Là tỉnh có diện tích trồng lúa lớn nhất cả nước, mỗi năm sản lượng lúa của tỉnh Kiên Giang đạt tới 4,3 triệu tấn, theo đại diện Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Kiên Giang, tỉnh thực hiện đưa 60.000 ha vào sản xuất ngay từ năm 2024.

Ông Lê Hữu Toàn - Giám đốc sở NN&PTNT tỉnh Kiên Giang - chia sẻ: "Chúng tôi đã có sự phân kỳ cụ thể cho các năm, năm 2024 chúng tôi xác định 60 ngàn ha lúa sẽ tham gia trong dự án này.

Năm 2025 Kiên Giang sẽ tham gia 100 ngàn ha và định hướng 2030 chúng tôi sẽ tham gia với 200 ngàn ha để tổ chức sản xuất theo đúng định hướng của đề án. Kiên Giang cũng đã rà soát các vùng các khu vực các doanh nghiệp, HTX sẽ đồng hành cùng Kiên Giang tham gia đề án.

Nông dân tham gia đề án sẽ được hỗ trợ 30% chi phí mua giống lúa trong 4 vụ đầu tiên liên tiếp, có thể vay tối đa 20 triệu đồng/vụ sản xuất mà không phải thế chấp ngân hàng, đề án còn nâng cao vai trò của các hợp tác xã để trở thành các doanh nghiệp sản xuất lúa gạo quy mô lớn.

Ngân hàng thế giới đã có kế hoạch khoảng 40 triệu USD cho đề án này, góp phần thúc đẩy thị trường tín chỉ cacbon, nâng cao nhận thức của người nông dân về giảm phát thải khí nhà kính, một chỉ tiêu quan trọng góp phần bảo vệ môi trường

Ông Cao Thăng Bình, Chuyên gia cao cấp Nông nghiệp, Ngân hàng thế giới, cho biết: Những người nông dân tham gia đề án họ sẽ được hưởng lợi từ kết quả đạt được, bên cạnh đó tạo động lục mới cho người chưa tham gia, sẽ tiếp tục được chi trả tín chỉ cacbon khi họ tham gia đề án.

Qua thời gian triển khai, theo đánh giá ban đầu, mô hình canh tác lúa thuộc Đề án trong vụ Hè Thu năm 2024 tại TP. Cần Thơ đã mang lại những kết quả tích cực, như tổng chi phí đầu vào giảm 10-15%, trong đó lượng giống sử dụng giảm 2-2,5 lần, giảm 30% lượng phân bón, giảm 30-40% lượng nước tưới.

Năng suất lúa của mô hình thí điểm đạt 6,13-6,51 tấn/ha so với mức 5,89 tấn/ha của mô hình đối chứng. Mô hình thí điểm đã giúp giảm 2 tấn CO2/ha so với mô hình đối chứng lấy rơm rạ khỏi đồng ruộng và giảm 12 tấn CO2/ha so với mô hình đối chứng ngập liên tục áp dụng phương thức vùi rơm rạ sau khi thu hoạch.

Ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho biết: “Lợi nhuận mô hình trồng lúa thí điểm trong đề án đạt 21-25,8 triệu đồng/ha, cao hơn 1,3-6,2 triệu đồng/ha so với mô hình đối chứng. Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp đã cam kết thu mua toàn bộ sản phẩm lúa gạo được sản xuất tại các mô hình thí điểm”.

Tuy nhiên, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhận định việc triển khai Đề án còn gặp những khó khăn, trước hết là do Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới thực hiện giảm phát thải trên lúa với quy mô lớn; tiếp đến là các hoạt động, nội dung đều mới, chưa có tiền lệ tham khảo.

“Số hộ tham gia trong vùng tham gia liên kết thông qua các hợp tác xã, tổ hợp tác và liên kết với doanh nghiệp còn hạn chế. Kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp của các địa phương chưa đồng bộ, cần tiếp tục đầu tư trong thời gian tới. Số doanh nghiệp tham gia liên kết với các hợp tác xã, tổ hợp tác để đầu tư và bao tiêu sản phẩm còn hạn chế”.

ĐBSCL là vùng sản xuất lúa gạo chính của Việt Nam. Sản lượng lúa sản xuất luôn ổn định ở mức 24-25 triệu tấn/năm, chiếm trên 55% sản lượng lúa, 90% lượng gạo xuất khẩu cả nước.

Ngày 17/7/2024, tại Trụ sở Chính phủ, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang chủ trì cuộc họp nghe báo cáo về tiến độ triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030. 

Phó Thủ tướng nhấn mạnh: “Đề án khởi tạo một phương thức sản xuất mới phù hợp với xu thế sản xuất và tiêu dùng của thế giới; tạo bước chuyển mang tính đột phá về tư duy làm nông nghiệp tại vùng đất "Chín Rồng" vốn đang phải đối mặt với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu diễn biến nhanh và khó lường; góp phần nâng cao thu nhập và đời sống của người trồng lúa và doanh nghiệp; giúp Việt Nam hiện thực hoá mục tiêu đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050."