Còn cách Tết khá xa đã thấy bạn lo chụp hình, rao bán trên Facebook, Zalo, rồi Twitter bao nhiêu thứ: tôm khô lụi, khô cá lóc, cá kèo… Cái màu đỏ của tôm phơi đủ nắng dù bị giấu kỹ trong mớ bọc ni-lông nhùng nhằng cũng đủ khiến nước miếng rệu xuống khi tưởng tượng rằng “em” ấy sẽ nằm chung với mớ dưa củ kiệu chua chua, ngọt ngọt.

Mon men hỏi thăm, bạn mới nói rằng: “Mua từ bây giờ thì giá là xxx/kg. Vì có giảm trừ gia cảnh ở xa nên không tính tiền cước phí”. Trả lời comment “mắc quá trời vậy cưng” của tôi là một câu lạnh lùng không kém: “Gần Tết có trả tiền nhiều hơn nữa cũng không có đâu nghe. Tôm này là tôm tự nhiên nha, nhà tự làm, lựa chọn từng con một và phải chọn cái nắng thật nồng cho “ẻm”. Lúc rày mưa dữ quá. Tôm có khi bắt lên giãy đành đạch rồi mà không có nắng cũng chịu…”.

Nghe bạn nói mà tưởng cái Tết đang ở sát bên mình. Ở đâu thì không biết, chứ xứ mình món ngon ngày Tết thường là phải do trong nhà làm lấy. Tự nhà làm để đãi khách, tự nhà làm để cho bà con cô bác, người quen thân thiết. Cái chất hào sảng từ thuở “mang gươm mở cõi” sẵn sàng cho và cho những thứ tốt nhất mình có được chưa bị bào mòn theo thời gian. Cũng mấy con cá đồng trê, sặt, lóc; cũng mấy con tôm mà biển dâng tặng… lớp thì làm mắm, lớp phơi khô vậy mà ai cũng cố gắng chế biến riêng “theo cách của mình”, để ai đến nhà cũng phải ăn cho chật căng cái bụng. Khách càng no, càng say, người miền Nam như cũng thấy mát trong lòng và nghĩ rằng đó sẽ là một sự khởi đầu cho năm mới “ăn nên làm ra”.

Mắm tôm, dưa kiệu, tôm khô.                    Ảnh: THANH CHI

Hồi nhỏ, cứ mỗi lần thấy gió chướng lao xao ngoài ngõ là trong nhà đã bắt đầu lo tính toán chuyện nọ chuyện kia cho ngày Tết. Từ khi loài người mới phôi thai trên trái đất, giống cái là phải lo dự trữ nguồn thực phẩm là nhiệm vụ lâu đời trao lại. Thế nên năm nào mẹ với chế cũng ngồi ước lượng lượng thực phẩm sẽ tiêu thụ hết trong 3 ngày Tết rồi càm ràm với nhau: “Tao nói là bạn nó nhiều lắm mà, cứ làm dư đi cho thoải mái…”.

Osho triết lý rằng, con người chỉ cần nên sợ một thứ duy nhất là nỗi sợ. Bởi nỗi sợ này khiến người ta không thể vượt qua chính mình, sống thật với chính mình và tận hưởng cuộc sống hiện tại an nhiên, hạnh phúc. Thế nhưng, đến xứ mình, hình như ngày Tết ai cũng có nỗi sợ: “sợ khách đến nhà không no căng bụng, sợ khách đến nhà không có món ngon để thưởng thức”. Một nỗi sợ dễ thương chỉ xuất phát từ những con người rất hào sảng!

Nhớ lúc mới đi làm còn lơ ngơ, lóng ngóng, đi ăn, đi nhậu ở đâu tôi cũng được kêu đi theo bởi sinh ra trong một gia đình người Bắc di cư vào Nam, nhiều món ngon của Nam Bộ chưa thể nào nếm trải qua hết được. Chú Bé được cho 1 hũ mắm ong non cũng kêu đến thưởng thức; chú Hải dẫn vào tận trong xã xa lắc xa lơ để tôi biết thế nào là đóng đáy sông, đáy hàng khơi, thế nào là “những mẩu cuối cùng còn sót lại của khô cá đường” của ngày hội cá đường đã đi vào quá vãng; là những ngày ngồi ăn cơm nguội với ba khía, những hôm ăn tiết canh cua biển, nướng bổi khô giấu trong bồ lúa, ăn thịt chuột nướng trong lon… với lời dặn: “Mấy món này mới đúng chánh gốc dân Nam Bộ nghen con. Mua bậy bạ ở chợ, bây không biết, ăn không đúng cách, sau này tả sai trớt quớt”.

Người ta hay nói rằng, so với người miền Bắc, miền Trung, người miền Nam ăn uống đơn giản, có gì ăn nấy. Thực ra cũng không hẳn thế, người miền Nam ăn uống không cầu kỳ nhưng phải đúng kiểu. Tỷ như ăn ba khía là phải ăn với cơm nguội và thậm chí là bốc cơm bằng tay mới tận hưởng hết sự thú vị của món ngon; ăn lẩu mắm phải có tới mấy chục loại rau để nhúng; khi nào thì nên uống rượu đế; cá lóc nướng trui thì ăn ở đâu và với người nào… và quan trọng nhất là ăn trong một không gian đấy ắp sự rộn ràng.

Thế nên mới có sự phân biệt rất rõ ràng giữa “cá thiệt” và “cá giả”. Ăn uống hằng ngày thì qua loa cho qua bữa cũng được, nhưng ngày Tết có bạn bè đến nhất thiết phải đãi “cá thiệt” dù là cá khô, cá nướng, cá hấp hay cá luộc mẻ. “Cá giả” là cá nuôi trong các ao, hồ và được cho ăn bằng bột bắp, cám… còn “cá thiệt” là loại cá cũng sống trong ao, hồ, sông bằng cuộc đời rất phóng khoáng, tự kiếm cây cỏ, ấu trùng, rồi chiến đấu với các loài nhuyễn thể khác để lớn lên, ung dung phóng lên cao để thưởng thức khí trời. Tự do là thế nên thịt cá săn chắc, ngon ngọt.

Ba khía muối.                            Ảnh: VŨ TRÂN

Có lần tôi nghĩ rằng, cũng công thức như thế, cũng tôm, cá và nắng gió của đất nước này thì nơi nào cũng chế biến thành đặc sản được. Hí hửng ra chợ đem về bao nguyên liệu tươi sống, phơi mấy nắng mấy sương tôm, cá cũng ôm nhau héo hon lại hết. Hèn chi người ta hay nhớ món ăn cũ bởi vị hương xưa được tẩm ướp trong ký ức có người thương.

Hơn 10 năm đi làm, tôi đã nhận bao nhiêu ký tôm đất khô, bao nhiêu hũ ba khía làm sẵn, bao nhiêu khô khoai, khô lóc, khô kèo… chắc sẽ không bao giờ ghi sổ ra hết được. Ðể đôi khi một trận gió thoảng qua lại ước ao đó là bấc để thấy mình bé dại như ngày nào hí hửng cầm quà Tết đem về nhà.

Khô cá kèo.                       Ảnh: THANH CHI

Ngày xưa, mỗi lần người già nghe mùi gió là biết Tết còn gần hay xa. Bây giờ thì người trẻ nhìn hình trên các trang mạng xã hội cũng đoán được còn bao lâu nữa tới Tết. Bây giờ khi không còn thấy từng lớp sậy khô bị gió đem đi thổi tung khắp mọi nơi mới biết mình đã qua quãng thời gian ngọt ngào biết mấy. Thế nên, mỗi khi bạn bè hỏi tôi rằng, món gì ngon nhất ở Cà Mau thường được ăn vào ngày Tết, tôi đều trả lời ngọt xớt rằng: “Tất cả tấm lòng, tình cảm đặt vào đấy rồi thì món nào cũng trở thành đặc sản”./.

Ðoàn Phương Nam

(责任编辑：Nhà cái uy tín)