Người Mơnông rộn ràng tiếng cồng chiêng

Những ngày cuối tháng chạp,n trcá độ bóng đá live tiết trời miền sơn cước xã Đắk Nhau, huyện Bù Đăng trở lạnh và gió nhưng mọi nẻo đường đều được dọn dẹp, sửa sang sạch đẹp. Cũng như người Kinh, trong mọi căn nhà của người Mơnông đều sắm sửa, trang hoàng rực rỡ cờ hoa, chuẩn bị mổ heo, gà, gói bánh đón tết, vui xuân. Họ ăn tết đến mồng 3, thậm chí mồng 5 tháng giêng mới lên rẫy sản xuất.

Những lễ hội truyền thống

Kể về các phong tục truyền thống của dân tộc mình, ông Điểu Giá, nguyên Phó chủ tịch UBND huyện Bù Đăng cho biết: Người Mơnông có 6 nhóm bộ tộc khác nhau, sống rải rác ở các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông và Bình Phước. Họ không sống xen kẽ mà theo dòng tộc của mình, trừ trường hợp di cư tự do vì nguyên nhân nào đó. Dân tộc Mơnông ở Bình Phước thuộc nhóm Bù Noong, sống rải rác tại các xã Đồng Nai, Thọ Sơn, Đắk Nhau (Bù Đăng) và xã Đắk Ơ (Bù Gia Mập). Mỗi nhóm dân tộc có những phong tục, tập quán hay các món ẩm thực tuy khác nhau theo vùng, miền, nơi cư trú nhưng có điểm chung nhất là đều tổ chức lễ hội cúng thần lúa. Vì theo quan niệm, lúa có thần linh là nữ, cung cấp cho con người sữa (gạo) ăn hằng ngày.

Lễ hội đầu tiên trong năm là lễ gieo hạt (tháng 4 âm lịch), tiếp đến là lễ đuổi sâu bọ (tháng 6 âm lịch), sau đó là lễ ăn mừng lúa mới hay lúa sớm (tháng 8 âm lịch) và lễ hội cuối cùng trong năm là lễ rước hồn lúa hay bứt rơm về nhà (cuối tháng chạp hoặc đầu tháng giêng). Lễ hội lớn nhất của người Mơnông tổ chức vào tháng 3 âm lịch năm sau là lễ tắm thần lúa. Lễ hội này giống như ngày tết cổ truyền của người Kinh, được tổ chức chu đáo, công phu, chuẩn bị đầy đủ vật phẩm cúng tế. Người thân làm ăn, công tác xa được mời gọi về sum họp; bà con, họ hàng được mời trước từ 5-10 ngày. Lễ hội thường tổ chức trong 3 ngày và tùy điều kiện của mỗi gia đình mà quy mô có thể lớn hay nhỏ hoặc tổ chức luân phiên để được tham dự qua lại nhưng chỉ được tổ chức đúng thời gian đã quy định. Ngoài thịt, cá, rượu, nếp đã chuẩn bị sẵn thì món canh bồi và cơm lam bắt buộc phải có. Vật tế phẩm thường dùng trong lễ cúng là heo, gà. Gia đình điều kiện khá có thể cúng từ 2-4 con heo, chủ yếu là để “xoay đầu” cho khách quý. “Xoay đầu” có nghĩa là năm nay mình mời khách thì vài năm sau khách mời lại mình. Đối với gia đình khó khăn, vật tế phẩm có thể là gà nhưng phải 2 con (tương đương 4 chân). Khi cúng tế, chủ nhà cầu cho lúa luôn đủ đầy quanh năm, mùa màng năm sau xanh tốt và bội thu hơn năm trước. Sau lễ cúng thần là phần hội, tiệc đãi khách, ăn mừng. Trong lúc vui tiệc, bà con thường uống rượu cần kết hợp ca hát, nhảy múa, đánh cồng chiêng vui nhộn, cứ thế diễn ra suốt lễ hội.

Người Mơnông vui xuân bên ché rượu cần

Với cộng đồng dân tộc Mơnông, voi được xem là động vật quý, coi trọng như con người. Đây là nét văn hóa độc đáo, riêng biệt của người Mơnông. Theo ông Điểu Giá, trước đây khi chưa có phương tiện nên voi là động vật phục vụ cuộc sống của con người, chuyên chở lúa, củi, hàng hóa và chở người đi thăm bà con lối xóm dịp lễ, tết. Với tầm quan trọng đó, vào dịp lễ, tết, voi được kêu về ăn uống, bồi dưỡng như người và khi chết cũng được chôn cất, cúng tế cẩn thận.

Tết Nguyên đán với người Mơnông

Để đón tết cổ truyền dân tộc đủ đầy, ấm cúng, gia đình ông Điểu Sa Rét ở thôn Đắk Liên, xã Đắk Nhau phải chuẩn bị từ nhiều ngày trước. Ông Điểu Sa Rét cho biết: Tết không chỉ là dịp để cả gia đình quây quần bên nhau, chia sẻ những buồn vui sau 1 năm lao động vất vả, dự định cho năm mới mà còn là dịp để gặp gỡ anh em họ hàng, thực khách gần xa nên việc chuẩn bị phải công phu, kỹ lưỡng, đủ đầy.
Theo phong tục, trong bữa tiệc của đồng bào, ngoài món ăn truyền thống thì không thể thiếu ché rượu cần đãi khách. Vì thế, để có ché rượu cần thơm ngon thì việc chuẩn bị thường trước 1 tháng, vì cơm rượu ủ càng lâu hương vị càng đậm đà, thanh nồng rất dễ chịu. Vào những ngày cận tết, người Mơnông cũng nô nức, phấn khởi như trẩy hội. Các gia đình Mơnông cũng mua thịt, cá, gạo nếp, lá chuối, lá dong để gói bánh chưng, bánh tét theo phong tục người Kinh. Đồng thời không quên chuẩn bị những thứ cần thiết để làm các món ăn truyền thống của đồng bào mình. Nếu như vào các ngày lễ, hội khác, người Mơnông chỉ thờ thần thì những ngày tết cổ truyền dân tộc cũng thờ tổ tiên, ông bà như người Kinh. Vì thế, nơi trang trọng nhất của căn nhà được chuẩn bị hoa quả, bánh trái và bát hương thơm chưng trong 3 ngày tết.

Dịp tết, trong bữa cơm của đồng bào Mơnông không thể thiếu các món ăn truyền thống

Món ăn ngày tết của người Mơnông khá đa dạng, phong phú như canh bồi, cơm lam, thịt, cá nướng nhưng tiêu biểu nhất là canh thụt. Đây là món ăn độc đáo, mang đậm hương vị núi rừng, với các nguyên liệu khó kiếm như lá nhíp, đọt mây, ớt hiểm, cà đắng. Ngoài ra còn thêm vào thịt gà, da trâu, cá suối và gia vị. Để có món canh thụt thơm ngon, hấp dẫn, người Mơnông chọn cây lồ ô lóng thẳng, to, dài, không già cũng không quá non, cưa thành từng khúc để lại 1 mấu ở đầu ống. Đầu bếp cho tất cả nguyên liệu vào ống lồ ô, sau đó đốt bằng than hồng. Khi đốt, thỉnh thoảng lấy thanh tre dài thụt liên hồi vào ống để cho các thành phần của món canh chín đều và nhuyễn. Trong quá trình nướng, ống lồ ô sẽ tiết nước ra và hòa vào các nguyên liệu bên trong làm nên hương vị của món canh thụt. Đó là sự hòa lẫn các vị cay, đắng, ngọt, bùi của nguyên liệu, phụ gia và hương vị đặc trưng của ống lồ ô. Ngoài mang triết lý sống gần gũi với thiên nhiên, canh thụt còn rất bổ dưỡng cho phụ nữ mới sinh, người già yếu và những em bé bị còi xương.

Với người Mơnông, tết không chỉ là dịp đoàn viên của mọi gia đình mà còn là dịp để thưởng thức các món ăn truyền thống, ngất ngây bên ché rượu cần, rộn ràng với tiếng cồng chiêng. Bởi thế, dù làm bất cứ nghề gì, ở bất cứ nơi đâu, dịp tết đến người Mơnông đều háo hức được trở về sum họp bên mái ấm gia đình, chào đón, chúc nhau năm mới khỏe mạnh, tài lộc dồi dào.

(责任编辑：World Cup)