Cả nước có 246.144 người làm việc cho 34.378 cơ sở của tổ chức chính trị,íchocáctổchứcquầnchúngcôngKinhphíkhổnglồnhưnghiệuquảvẫnlàdấuhỏilớkết quả giải bundesliga đoàn thể, xã hội được đãi ngộ theo chế độ.

Số lượng cơ sở, nhân lực trong các tổ chức này có tốc độ tăng cao nhất trong khu vực hành chính sự nghiệp. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của các tổ chức đến nay vẫn là một câu hỏi lớn.

Năm 2016: Chi hơn 2.000 tỷ đồng cho tổ chức đoàn thể

Một nghiên cứu rất hiếm hoi về chi phí của các tổ chức quần chúng công (QCC) do Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) thực hiện cho biết, tính đến năm 2012, theo Tổng cục Thống kê, cả nước có 246.144 người làm việc cho 34.378 cơ sở của tổ chức chính trị, đoàn thể, xã hội được đãi ngộ theo chế độ, chiếm 7,2% nhân lực làm việc cho Nhà nước và 1,1% tổng lực lượng lao động xã hội. Con số này chưa bao gồm số cán bộ không chuyên trách ở cấp xã, phường, thôn, xóm. Cũng theo Tổng cục Thống kê, trong thời kỳ 2007 - 2012, số lượng các cơ sở thuộc đoàn thể, hiệp hội, các tổ chức xã hội có mức tăng cao nhất trong khu vực hành chính sự nghiệp với 10,8% về số lượng và 13,4% về lao động. Chỉ riêng cấp xã, có 5/11 chức vụ cán bộ ở xã thuộc về các đoàn thể (Mặt trận, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân và Hội Cựu chiến binh).

Ngoài số cán bộ được biên chế hoạt động trong bộ máy, ở cấp xã còn có hệ thống cán bộ không chuyên trách. Theo Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, năm 2014 cả nước có khoảng 229.592 cán bộ không chuyên trách cấp xã, trong đó trung bình có ít nhất 7 chức vụ không chuyên trách trên tối thiểu 18 chức danh không chuyên trách (tỷ lệ 40%). Như vậy, ước tính có khoảng 91.837 cán bộ không chuyên trách hoạt động trong các tổ chức QCC cấp cơ sở. Như vậy, tổng số người hoạt động trong lĩnh vực tổ chức QCC (có biên chế và không có biên chế) vào khoảng 337.981 người.

Cùng với sự “phình to” của hệ thống, trong 10 năm gần đây, mức chi cho các trung ương hội của tổ chức này đã tăng gấp 3 lần. Theo dự toán chi ngân sách trung ương năm 2016, mức chi cho các cơ quan trung ương của một số tổ chức chính trị - xã hội là: Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam 92,435 tỷ đồng; Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh 551,505 tỷ đồng; Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam 158,685 tỷ đồng; Hội Nông dân Việt Nam 346,515 tỷ đồng; Hội Cựu chiến binh Việt Nam 80,83 tỷ đồng; Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam 273,77 tỷ đồng; Liên minh Hợp tác xã Việt Nam 111,97 tỷ đồng. Ngoài ra, còn hàng loạt tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp được chi hỗ trợ từ ngân sách với dự toán 409,495 tỷ đồng. Trong số này, nhiều hội đặc thù như: Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Liên đoàn Bóng đá Việt Nam, Hội Nhà văn Việt Nam, Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam, Hội Chữ thập đỏ, Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam; … Như vậy tổng mức dự toán chi từ ngân sách trung ương cho các tổ chức QCC năm 2016 vào khoảng 2.025 tỷ đồng.

Bên cạnh ngân sách trung ương, các tổ chức QCC còn được hỗ trợ ngân sách địa phương. Theo quyết toán 2012, ngân sách địa phương hỗ trợ các tổ chức QCC gấp 4,3 lần mức ngân sách trung ương bỏ ra.

Cơ hội để cải tổ toàn diện các tổ chức QCC

Theo VEPR, nếu tính đủ cả chi phí kinh tế - xã hội, tức là gồm cả đất đai, nhà cửa, xe cộ và các tài sản khác, chi phí toàn hệ thống của các tổ chức QCC hàng năm dao động từ 45.600 - 68.100 tỷ đồng, tương đương 1-1,7% GDP.

Phải bỏ ra chi phí khổng lồ như vậy nhưng tình trạng phổ biến là các cán bộ, tổ chức đều kêu thiếu kinh phí hoạt động. Thực tế, lâu nay, các tổ chức này đang rơi vào một quá trình hành chính hóa khá mạnh, thể hiện ở bộ máy biên chế cồng kềnh, chồng chéo trong hoạt động. Quy mô kinh tế không ảnh hưởng đến việc tăng, giảm biên chế. Chi phí cho biên chế chiếm phần lớn nhất trong cơ cấu chi của mặt trận, đoàn thể, và các hội đặc thù địa phương. Có nơi riêng khoản chi cho biên chế đã chiếm đến hơn 90% ngân sách hoạt động. Chính vì vậy, tình trạng phổ biến là chỉ có kinh phí nuôi bộ máy, mà hầu như không còn kinh phí để làm việc.

Các hội đoàn, mặc dù có thành viên, nhưng hội phí thành viên đóng góp, cũng như huy động tài trợ từ các nguồn phi ngân sách là hầu như không đáng kể. Trong khi đó, hiện nay chưa có những tiêu chí rõ ràng cho việc phân bổ ngân sách tài trợ cho hoạt động của các tổ chức này. Ngân sách rốt cuộc được phân chia không dựa trên kết quả hay đầu ra hoạt động cụ thể.

Ngoài ra, các tổ chức QCC được quyền thành lập các đơn vị sự nghiệp trực thuộc, nhiều đơn vị tham gia hoạt động kinh tế. Tuy vậy, việc quản lý hệ thống các đơn vị này gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt về tài chính. Ví dụ, theo VEPR, hiện nay ngành Công đoàn có 89 khách sạn và nhà khách trên toàn quốc, nằm ở các vị trí thuận lợi. Giá trị tài sản của hệ thống nhà nghỉ này ước tính trên 43.000 tỷ đồng. Nếu tính theo mức sinh lợi của doanh nghiệp Nhà nước năm 2014 (15%) thì chi phí cơ hội từ bất động sản này ước khoảng 6.450 tỷ đồng/năm.

Qua những phân tích sơ bộ trên, có thể thấy mặc dù các tổ chức QCC hưởng nhiều ưu đãi nhưng hiệu quả hoạt động vẫn là một dấu hỏi lớn. Trong bối cảnh ngân sách Nhà nước khó khăn, việc kiện toàn và đánh giá lại hệ thống các tổ chức QCC là một yêu cầu cấp thiết. Cùng với việc Chính phủ đang xây dựng một đề án lớn về tái cơ cấu chi tiêu công, giai đoạn hiện nay là cơ hội để Quốc hội và Chính phủ mới cải tổ lại toàn diện hệ thống các tổ chức này theo hướng hiệu quả hơn, minh bạch hơn.

Hoàng Yến

(责任编辑：World Cup)