Cốt lõi của tương lai ngành năng lượng nằm ở hai tầm nhìn khác biệt của hai nhà lãnh đạo: một người ngạo nghễ tự phong mình là “technoking” ngầm ý làm chủ cuộc chơi công nghệ, còn một người thì kín kẽ tới mức Wikipedia không rõ ông sinh năm nào. Doanhnhan.vn trân trọng giới thiệu đến quý độc giả bài phân tích về Elon Musk và Darren Woods đăng trên Bloomberg.

Khác biệt giữa Elon Musk và Darren Woods

Sự khác biệt giữa Elon Musk, giám đốc điều hành của công ty xe điện Teslavà Darren Woods, người đồng cấp tại Tập đoàn dầu khí Exxon Mobilquá lớn.

Sự cộng sinh của Musk với mạng xã hội thúc đẩy phần lớn sự hào hứng xung quanh xe điện của Tesla cũng như các dự án khác, từ sản xuất tên lửa, cấy chip lên não người, kinh doanh máy khoan hầm và kỳ quặc hơn cả: súng phun lửa kỳ.

Trái lại, hoạt động gây chú ý dư luận nhất của Woods cho đến nay là lần ông đích thân tham dự một cuộc họp báo cáo doanh thu với cổ đông năm 2019.

Cả hai người đều không thiếu tự tin. Vào tháng 3 năm ngoái, Woods đảm bảo với các nhà phân tích Phố Wall rằng mặc dù trước mắt Exxon phải đối mặt với một số thách thức, bao gồm cả đại dịch Covid-19, "tương lai dài hạn vẫn rất rõ ràng". Tương tự, một tháng sau đó, khi nhiều vùng trên nước Mỹ phải phong tỏa để chống dịch, Musk vẫn lạc quan trong cuộc họp cổ đông của Tesla. "Đường đi hơi gập ghềnh", Musk nói về đại dịch, "nhưng tôi nghĩ rằng triển vọng dài hạn cực kỳ tốt đẹp".

Xét sự khác biệt giữa kế hoạch tác chiến của hai người, không thể có chuyện cả hai cùng đúng. Năm ngoái, phần thắng nghiêng hẳn về phía Musk.

Tầm nhìn trái ngược về tương lai xe điện

Lúc Woods phát biểu một năm trước, Exxon dự đoán rằng nhu cầu về xăng dầu sẽ tiếp tục tăng trong hai thập kỷ tới. Công ty ước tính, vào năm 2040, việc sử dụng còn khiêm tốn các loại xe chở khách chạy bằng điện và pin nhiên liệu sẽ hầu như không làm thay đổi nhu cầu về xăng dầu.

Tuy nhiên, những dự báo đó chủ yếu đánh giá thấp tốc độ chuyển đổi có thể xảy ra, theo các nhà phân tích tại BloombergNEF. Các nhà phân tích dự đoán gần 40 năm nữa, khoảng 60% doanh số bán hàng và một phần ba số phương tiện giao thông đang hoạt động sẽ là xe điện, có nghĩa là mức tiêu thụ nhiên liệu của các loại xe chở khách sẽ giảm 20%.

Dù vậy, mức giảm này còn quá dè dặt so với những dự đoán mạnh bạo của Musk.

Thái độ làm việc

Woods gia nhập Exxon vào năm 1992, năm mà công ty lao đao vì sự cố tràn dầu Exxon Valdez ở Alaska, đã triển khai một chế độ bảo đảm an toàn nghiêm ngặt. Kết hợp với bảng xếp hạng hiệu suất của Darwin, hệ thống công ty khắc sâu văn hóa kỷ luật và hoạt động xuất sắc. Cho đến thời kỳ bùng nổ công nghệ mới nhất, Exxon thường xuyên đứng đầu danh sách các công ty có giá trị nhất thế giới.

Có thể coi thái độ làm việc của Woods giống như của một kỹ sư tính đi tính lại các con số rồi yêu cầu đồng nghiệp kiểm tra lại mô hình của mình trước khi kết luận rằng câu trả lời là X.

Tesla không hoạt động theo cách đó.

Doug Field, cựu giám đốc kỹ thuật và sản xuất của công ty, từng nói: “Chúng tôi thực hiện những cú nhảy bằng niềm tin như lao ra khỏi máy bay rồi thiết kế và chế tạo dù trên đường rơi xuống”.

Điều đó nghe có vẻ giống như chuyện bịa kiểu Thung lũng Silicon, nhưng Tesla chắc chắn đã làm được một vài cú nhảy thần kỳ. Đó là công ty đã đặt trọn tương lai vào thiết kế của chiếc Tesla Model 3, sau đó đấu tranh để sản xuất, rồi cuối cùng cải biến ra một dây chuyền lắp ráp cho ra đời hàng trăm nghìn chiếc Model 3 vào năm ngoái.

Những chiếc xe của Tesla chịu nhiều phàn nàn về chất lượng, nhưng chúng truyền cảm hứng về lòng trung thành mãnh liệt mà các đối thủ sản xuất ô tô chỉ có thể ghen tị. Sự tự tin của Musk nói lên rằng, ngay cả khi không có bằng chứng, niềm tin của anh còn mạnh hơn bất kỳ mô hình kinh doanh nào.

Khả năng thay đổi thực tế

Trước đây, cổ phiếu của Exxon được giao dịch ở mức giá cao hơn đáng kể so với các công ty dầu mỏ khác, mức giá đó thể hiện niềm tin của thị trường, tin rằng Exxon tiêu tiền khôn ngoan hơn nhiều so với các đối thủ cạnh tranh, tin rằng Exxon có tầm nhìn tương lai rõ ràng hơn, tin rằng hệ thống quản lý của Exxon hiệu quả.

Tuy nhiên, giá dầu Exxon bắt đầu giảm từ năm 2016, ngay trước khi Woods tiếp nhận vị trí hàng đầu. Một loạt sai lầm trước đó, chẳng hạn như đầu tư không đúng lúc vào khí đá phiến, đã làm xói mòn niềm tin vào chiến thuật của Exxon. Chiến lược trả cổ tức mạnh tay của Woods khi giá dầu đi xuống cũng không giúp được gì. Vào cuối năm 2020, Exxon bị xóa tên khỏi chỉ số Công nghiệp Dow Jones và cổ phiếu được giao dịch với giá thấp hơn đối thủ Chevron. Các nhà đầu tư kêu gọi cải tổ hội đồng quản trị.

Trong khi đó, Tesla điều chỉnh giá cổ phiếu của mình đơn giản như việc Musk viết bài tweet. Giá trị thị trường của công ty đã vượt qua Exxon vào năm ngoái và hiện cao hơn giá trị của cả Toyota, Volkswagen, Daimler và General Motors cộng lại, mặc dù lượng xe Tesla bán ra chỉ bằng một phần nhỏ doanh số của các nhà sản xuất ô tô này.

Đây là mức giá trả cho niềm tin được nâng lên thành một kiểu cuồng tín. Các nhà đầu tư không phải tin vào lợi nhuận tối thiểu của Tesla, các nhà phân tích chỉ kỳ vọng công ty báo cáo thu nhập quý đầu tiên ít hơn 1 tỷ USD vào cuối tháng Tư, so với giá trị thị trường là hơn 700 tỷ USD. Họ tin vào khả năng của Musk trong việc thay đổi thực tế, tương tự như cách Steve Jobs đưa iPhone vào cuộc sống.

Đây là thời điểm thuận lợi cho các công nghệ thay đổi thực tế. Để xoa dịu các nhà đầu tư, Exxon chi ra gần 15 tỷ USD cổ tức vào năm ngoái, thậm chí vay mượn để trả. Giá cổ phiếu của công ty dù vậy vẫn giảm hơn một nửa. Trái lại, Tesla công bố ba lần bán cổ phiếu, tương đương 12 tỷ USD và nhà đầu tư mua sạch. Giá cổ phiếu của Tesla đã tăng gấp bảy lần.

Tesla, cùng với các công ty công nghệ sạch khác, được hưởng lợi từ lãi suất thấp. Điều này khuyến khích cổ đông đặt cược dài hạn hoặc đầu cơ. Áp lực gia tăng đối với biến đổi khí hậu thúc đẩy chính sách hỗ trợ, bao gồm trợ cấp và các yêu cầu bắt buộc bảo vệ môi trường đối với nhóm quản lý tiền.

Việc Tesla có vẻ được định giá quá cao so với lợi nhuận không phải là để hạ thấp thành quả của công ty. Không nghi ngờ gì nữa, Model S xác định rõ kỳ vọng của mọi người về một chiếc ô tô điện. Musk thay đổi thực tế đến mức các nhà sản xuất ô tô truyền thống hiện phải chạy đua để điện khí hóa sản phẩm xe của mình. Dù sao đi nữa, thị trường SPAC (lập công ty rỗng để sáp nhập với start-up tiềm năng và niêm yết công khai) ngày nay ít đánh giá chỉ số tài chính hơn và coi trọng khả năng truyền cảm hứng hơn.

Exxon ở vị trí ngược lại. Thay vì phát minh ra tương lai, công việc của Woods thiên về gìn giữ hoặc thậm chí cố gắng hồi sinh quá khứ. Cam kết của ông đối với khoản cổ tức khổng lồ đó được cho là báo hiệu rằng thời đại dầu mỏ vẫn chưa kết thúc và Exxon đã tìm lại lề lối hoạt động. Tuy nhiên, động lực chống biến đổi khí hậu lại là một thách thức không thể tránh khỏi đối với một công ty định hình ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch.

Nỗ lực thay đổi và sáng tạo

Vào tháng trước, Woods ca ngợi nỗ lực Chống biến đổi khí hậu ở nhiều quốc gia, rõ ràng ông đã phải điều chỉnh tầm nhìn của mình một chút trong năm qua. Nhưng Exxon không lao vào năng lượng tái tạo. Các công ty ngang hàng vẫn chưa chứng minh được họ thực sự có thể bắt đầu sản xuất xanh và các nhà đầu tư mong chờ cổ tức thường cảnh giác với việc Exxon đầu tư vào bất kỳ hình thức mở rộng nào, dù là đào thêm giếng khoan hoặc lắp đặt tuabin gió.

Exxon đề cao việc lập kế hoạch nghiêm ngặt, nên công thức tư duy cũng luôn gò bó. Cuối năm 2015, Woods được bổ nhiệm vào vị trí cao nhất của công ty, quyết định bổ nhiệm hiệu lực đầu năm 2016.

Khi đó, một nhà phân tích Phố Wall đã nhún vai nói rằng: tại Exxon “bạn không vươn lên cấp cao hơn bằng cách biến chuyển tình hình, vì vậy người kế nhiệm cũng sẽ không làm gì để thay đổi tình thế”. Không thay đổi mình không nhất thiết là một vấn đề cho đến khi môi trường kinh doanh thay đổi.

Nhược điểm của cả hai bên

Dĩ nhiên, tương lai của Tesla vẫn chưa đến. Musk có thói quen đặt ra những mục tiêu bất khả thi và thường xuyên không đạt được. Tệ hơn, các sản phẩm không phải lúc nào cũng được như quảng cáo. Khách hàng có thể mua bản nâng cấp "hoàn toàn tự lái" của Tesla với giá hàng nghìn USD mặc dù nó chẳng mang lại những thứ mà cái tên “tự lái” đó hứa hẹn và còn liên quan đến một số vụ tai nạn chết người. Như thể, khách hàng cũng thực hiện “cú nhảy niềm tin”, góp phần chế ra “dù nhảy” trên đường rơi xuống.

Về mặt này, thói quen coi trọng số liệu thống kê về an toàn của Exxon có vẻ nhàm chán, nhưng đó là nội dung quan trọng trong một doanh nghiệp mà hầu như mọi thứ đều có thể phát nổ hoặc gây ô nhiễm nếu xử lý sai. Sự tự tin của Exxon vào hệ thống của mình khiến công ty bị che mắt trước các biến đổi, nhưng sự tự tin của Musk vào khả năng bất khả chiến bại tuyệt đối của mình khiến anh ta dễ quá sức. Và cách tiếp cận của Musk đối với sản xuất hoặc thậm chí đầu cơ vào Bitcoin thể hiện tâm lý của một con bạc. Mặc dù các nhà đầu tư đã chứng tỏ họ thoải mái khi đánh cược cùng Musk, họ thậm chí có thể quay ngoắt nhanh hơn Musk.

Cuộc xung đột gần đây giữa phe đầu tư tăng trưởng và đầu tư giá trị thực, được kết hợp các yếu tố chiến dịch tiêm chủng Covid-19 thường xuyên gặp gián đoạn lo ngại lạm phát, cho thấy niềm tin của thị trường có thể dễ uốn cong như thế nào. Từ đầu năm đến nay, cổ phiếu của Exxon tăng 40% trong khi cổ phiếu Tesla chỉ tăng 3%.

Sự nổi lên của Tesla gây ra hoài nghi, sợ hãi và cuối cùng là dấy lên lòng tham của các nhà sản xuất ô tô khác, những bên cũng cố gắng thay đổi thực tế.

Giá cổ phiếu của VW đạt mức cao nhất mọi thời đại sau khi tổ chức “ngày năng lượng” vào tháng 3, buổi giới thiệu sơ lược những đổi mới về pin đã được VW lên kế hoạch suốt một thập kỷ, một sự kiện truyền thông bắt chước “ngày pin” của Tesla.

Chắc chắn, Tesla sẽ phản kháng, nhưng định giá thổi phồng của hãng xe điện không khả quan cho việc cạnh tranh. Tuy nhiên, nếu cổ phiếu của Tesla sụt giảm do áp lực cạnh tranh, thì Exxon cũng không thoải mái gì - xe điện tràn ngập thì ai còn cần xăng dầu. Cả hai thiên tài này không thể đúng cùng lúc, nhưng cũng không ai trong hai người bọn họ có thể một mình làm chủ tương lai.