Bình Minh trên cửa Thể Nhơn. 

“Không vô trong nội nhớ hoài” - đó là vế đối của Thượng thư Bộ Lại Nguyễn Hữu Bài,ôThànhNộimàkhôngnhớhoàsoi kèo adelaide united đối lại lời thách mà vua Duy Tân ra cho quần thần (Đi chi đường đạo sợ cụ). Cụ thượng đối lại quả là tài tình, theo Hán tự, “vô” có nghĩa là “không”, “nội” là “trong”, “hoài” là “nhớ”. Ghép lại thành câu “Không vô trong nội nhớ hoài” thì mang một nỗi niềm khác, đó là tâm trạng hoài nhớ chốn hoàng cung. Chữ “nội” của cụ thượng là Đại Nội, là “đưa con vô nội”, nhưng tôi xin phép bậc tiền nhân được mở rộng ra là Thành Nội để nói đến một không gian sống đậm đặc “chất Huế”, một nơi mà nếu bạn đã sống ở đó rồi rời xa thì sẽ nhớ da diết.

Hơn ba mươi lăm năm trước, một cậu bé từ làng quê lần đầu đặt chân vô Thành Nội và ngẩn ngơ như bước vào một vương quốc cổ xưa trong chuyện cổ tích. Cậu bé đó là tôi - đã đứng suốt buổi chiều để ngắm cái lầu Ngũ Phụng - Ngọ Môn đẹp đến mê hồn. Cái tòa lâu đài bằng gỗ đã trở thành biểu tượng của Huế lưu truyền khắp thế giới. Lúc đó là mùa hè, ve kêu inh ỏi trên vòm cây xanh trước Tam Tòa nhưng âm thanh đó lại tạo nên một sự bình yên đến độ như muốn nhắm mắt ngủ một giấc. Và tôi đã ngủ quên trên thảm cỏ trước Tam Tòa cho đến khi đứa bạn lay dậy. Chúng tôi chui ra khỏi cửa Thượng Tứ mà cảm giác như vừa choàng tỉnh sau một giấc mơ. Tôi ngoái nhìn cái xứ sở cổ tích đó và ước hẹn một ngày mình sẽ trở lại sống ở đó.

Tưởng là giấc mơ đó sẽ không bao giờ thực hiện được, nhưng rồi tôi đã có hơn mười năm được sống trong Thành Nội trong một căn nhà trọ nhỏ bé…

Cuộc đất này “hóa rồng” từ khi chúa Nguyễn Phúc Thái vừa lên nối ngôi năm 1867 đã dời thủ phủ Đàng Trong từ làng Kim Long sang làng Phú Xuân. Hơn ba thế kỷ lịch sử nước Việt, chính xác là 331 năm kể từ năm 1687, đã diễn ra trên mảnh đất rộng 482ha vốn là đất của tám làng thuộc huyện Kim Trà, mà sau này người Huế gọi là Thành Nội. Từ làng Phú Xuân trở thành kinh đô Phú Xuân là mấy cuộc bể dâu với biết bao thăng trầm của hàng triệu kiếp người. Người là vua, người là quan, người là dân, người ta lẫn người tây... đã từng in dấu trong không gian này. Đi trên con đường Thành Nội hôm nay, cũng nên hồi tưởng lại điều đó để thấy đất dày hơn và trời rộng hơn.

Gần trăm năm trước, vào đầu thập niên 1930, một người Pháp tên là Hermann Norden, trong một chuyến du ngoạn đến Huế, đã thốt lên: “Tôi chưa bao giờ gặp nơi nào ở phương Đông có vườn tược và công viên được gìn giữ quá tuyệt vời ngoạn mục như ở đây” (theo sách A travers D’Indo-chine, NXB Payot, Paris 1931).

Từ trên cao nhìn xuống kinh thành Huế chỉ thấy một màu xanh. Cung điện, đền đài, nhà cửa, phố phường, xe cộ đều khuất dưới tán xanh của cây cối. Kinh thành như là khung của bức tranh và các hào nước thật đúng là “những con kênh thêu ren, chạm khắc” như lời ca ngợi của A.M. M’Bow - vị Tổng giám đốc UNESCO rất đặc biệt yêu Huế. Trong lần đến khảo sát Huế vào năm 1981, khi đó Hoàng thành vẫn còn trong đống đổ nát, M’Bowđã nhìn thấy: “Giữa lòng Huế, Thành Nội lịch sử là một mẫu mực về cấu trúc cân đối, sự hài hòa rất tự nhiên đến nỗi người ta quên bàn tay con người đã tạo ra nó”.

Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính cũng là một trong những chuyên gia trong đoàn công tác này, để sau đó quần thể di sản Cố đô Huế được vinh danh là Di sản nhân loại. Ông Kính là người say đắm với Huế và đọc được những thông điệp của tiền nhân khi tạo ra kinh thành Huế. Năm 2003, ông trở lại Huế để thực hiện một việc quan trọng là “kiểm kê” quĩ kiến trúc đô thị và tâm sự rằng: “Tôi thường tự vấn: ở chốn đô thị này, cái gì ngự trị, kiến trúc hay thiên nhiên?”. Và ông đã trả lời: “Huế là đô thị mà ngự trị là thiên nhiên. Những gì tạo nên bởi con người chỉ là sự khảm nạm vào thiên nhiên”.

 Đầu xuân năm đó, tôi được hân hạnh đưa nhà kiến trúc hào hoa này đi chơi trên những con đường Thành Nội nở vàng hoa mai bên những hàng rào chè tàu xanh mướt. Đi qua đường Lê Thánh Tôn, Hàn Thuyên, đến đường Đoàn Thị Điểm ông bảo dừng lại. Ông ngắm nghía rất lâu rồi nói: “Di sản nhân loại Cố đô Huế không chỉ là cung điện, đền đài kia mà đương nhiên là phải có những con đường thơ mộng như thế này”. Khi biết tôi đang tá túc trong khu cư xá ngay phía sau Đại Nội, ông nói: “Cậu đang ở trong một nơi sang trọng bậc nhất Việt Nam đấy nhé!”. Tôi cũng nghĩ vậy, một ngôi nhà nhỏ trong một khu vườn lớn thì sẽ thấy ngôi nhà ấy không hề nhỏ chút nào. Nếu đó là một khu vườn đẹp diệu vợi, thì ngôi nhà ấy dù chỉ là một căn hộ cũ kỹ, cũng là một sự cũ kỹ của cái đẹp. Thành Nội Huế chính là khu vườn như thế!

Vì không thể rời xa Thành Nội mà cũng không thể ở mãi trong căn nhà trọ nhỏ đó, nên tôi quyết định tìm một mảnh đất để làm nhà nhưng rồi “duyên” không đến. Vậy là tôi đành tìm về một khu vườn ở ngoại ô. Buổi sáng đi làm cứ tiếc ngẩn ngơ cái cảm giác chui ra cổng thành mỗi ngày như bước ra khỏi thế giới cổ tích. Sau một ngày “quần quật với trần gian”, tôi lại chui qua cổng thành rêu phong trở về thế giới riêng của mình. Nhớ những đêm trăng tháng tư đầu hạ, hồ Tịnh Tâm nở ngát hương sen. Nhớ nhất là những sớm mai đầu xuân rét ngọt, sương mù phủ kín hoàng thành. Thành Nội như ướp đẫm trong mùi hương ngào ngạt của hoa mai.

Trong nỗi nhớ hoài Thành Nội, tôi chợt hỏi: giả sử vì một biến động gì đó, Thành Nội biến mất khỏi trần gian, thì Huế sẽ ra sao?

Điều đó chỉ xảy ra khi người Huế không còn biết đó là vàng ngọc châu báu của mình. Không xao xuyến khi đi dưới những con đường có “hàng cây lá xanh gần với nhau” mà Trịnh Công Sơn đã mê đắm. Không đau khi một ngôi nhà vườn bị cắt xén, không  xót xa khi một ngôi nhà kệch cỡm mọc lên trong không gian sang trọng ấy. Vâng, nếu người Huế không vô Thành Nội mà chẳng mảy may dù chỉ một chút nhớ hoài, thì Thành Nội có cũng như không!

 Một ngày cuối năm, kiến trúc sư Đặng Minh Nam - Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng cho biết đã tiến hành quy hoạch khu vực Thành Nội thành “không gian đáng sống” của Huế. Quả là một tin vui cho “thần dân” Thành Nội!

Bài: Minh Tự

Ảnh: Hồng Phúc

(责任编辑：Nhận Định Bóng Đá)