Lấy văn hóa soi đường cho quốc dân đi, đem văn minh chống lại dã man, vì vậy, sự nghiệp giải phóng dân tộc và con người theo con đường dưới sự dẫn dắt của Hồ Chí Minh là sự nghiệp văn hóa - văn minh vĩ đại, trong đó kết hợp chặt chẽ giữa giải phóng với phát triển và hoàn thiện con người.

Bắt đầu với khát vọng “muốn đi ra nước ngoài, xem nước Pháp”, “muốn làm quen với nền văn minh Pháp”, nhưng với Hồ Chí Minh, việc đi phương Tây không chỉ để thỏa mãn ham muốn hiểu biết của tuổi trẻ, mà là “muốn tìm xem ẩn giấu đằng sau” những gì đã làm nên văn minh và sức mạnh của các nước phương Tây; muốn “xem cho rõ” sự “làm ăn ra sao” của những cường quốc mà các nhà yêu nước Việt Nam đương thời kỳ vọng để có thể giúp đất nước mình thoát khỏi ách thống trị thực dân và “sau khi xem xét họ làm thế nào... sẽ trở về giúp đồng bào chúng ta”.

Đầu thế kỷ XX, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh cũng ra nước ngoài để tìm đường mưu giành độc lập, tự cường cho dân tộc. Tuy cùng hành trang là giá trị văn hóa Việt Nam để đi ra nước ngoài, nhưng hai cụ Phan và Hồ Chí Minh lại có những điểm không tương đồng. Một bên là tìm học giá trị văn hóa mới mà dân tộc ta chưa có, nhưng chủ yếu là tìm một chỗ dựa, một cứu cánh. Một bên là muốn tìm hiểu giá trị thật tạo nên cái mới và cả cái ẩn giấu đằng sau nó của phương Tây. Bên này chỉ mới tiến tới sự tiếp nhận, còn bên kia là đến tận nơi xem cho rõ cách làm.

Sự khác nhau về tầm nhìn và phương pháp đã tạo nên kết quả khác biệt

Bên này đưa về những giá trị văn hóa mà dân tộc ta chưa có, song không biết nó bắt đầu lỗi thời so với sự phát triển của lịch sử nhân loại, nên những cố gắng cao nhất của hai cụ Phan chỉ là làm bùng phát phong trào yêu nước ngắn ngủi đầu thế kỷ XX. Bởi vì những gì được xem là mới đối với dân tộc mà hai Cụ đưa về, trên thực tế, đã bị nhân loại và chính phong trào yêu nước của dân tộc vượt qua.

Bên kia là cuộc hành trình trong một thập kỷ để trực tiếp khảo sát, nghiên cứu ở những nước có các cuộc cách mạng điển hình của thế giới nhằm làm giàu văn hóa, nâng cao trí tuệ và mở rộng tầm nhìn đã giúp Hồ Chí Minh có thể tiếp thu tinh hoa văn hóa - văn minh của loài người một cách có chọn lọc. Nhờ vậy, Người đạt tới tầm thấu hiểu được sự tương đồng và khác biệt giữa triết lý phương Đông và phương Tây; đã tìm ra nguồn gốc trực tiếp nỗi thống khổ chung của các dân tộc thuộc địa, của những người lao động trên hành tinh này và nhận thấy nhu cầu về quyền dân tộc và quyền con người là chung của các dân tộc bị áp bức và nhân dân cần lao trên thế giới.