Theọntrọngtàinàokhiviệckinhdoanhbịtranhchấketqua ngoai hang anho quy định của pháp luật ViệtNam cũng như quốc tế, hiện có hai hình thức trọng tài được sử dụng là Trọng tàivụ việc và Trọng tài quy chế. Tùy thuộc vào ý chí, điều kiện thực tế, thói quenhay nội dung của tranh chấp, các bên đương sự sẽ quyết định lựa chọn cho mình mộthình thức trọng tài phù hợp.

Dưới đây là những phân tích vềưu, nhược điểm của từng hình thức với mong muốn giúp các cá nhân và tổ chứckinh doanh lựa chọn cho mình một hình thức trọng tài để giải quyết một cách hiệuquả nhất các tranh chấp đã, đang và sẽ phát sinh trong quá trình kinh doanh.

Trọng tài vụ việc

Trọng tài vụ việc có thể được hiểulà hình thức trọng tài được lập ra theo yêu cầu của các đương sự để giải quyếtmột vụ tranh chấp cụ thể và tự giải thể khi tranh chấp đó đã được giải quyết.

Ưu điểm cơ bản của hình thức Trọngtài vụ việc đó là quyền tự định đoạt của các bên là rất lớn. Thủ tục giải quyếtcủa Trọng tài vụ việc hoàn toàn do các bên tự thỏa thuận cho riêng họ và các Trọngtài viên phải tuân theo. Điều này đòi hỏi sự hợp tác của các bên để thực hiện mộtcách đầy đủ, hiệu quả và nhiều thời gian vì các bên phải thỏa thuận chi tiết vềviệc tiến hành quá trình tố tụng. Bên cạnh đó, việc tiến hành Trọng tài vụ việccó chi phí thấp và thời gian giải quyết nhanh. Với việc lựa chọn hình thức trọngtài này, các bên sẽ không phải trả thêm các khoản chi phí hành chính cho cáctrung tâm trọng tài (thông thường khoản chi phí này không nhỏ). Ngoài ra, đối vớiTrọng tài vụ việc, các bên có thể thỏa thuận bỏ qua một số thủ tục tố tụngkhông cần thiết để rút ngắn thời gian giải quyết vụ tranh chấp.

Nhược điểm lớn nhất của Trọng tàivụ việc (có thể là yếu tố bất lợi nghiêm trọng) đó là phải phụ thuộc hoàn toànvào thiện chí của các bên. Nếu một bên không có thiện chí, quá trình tố tụng sẽluôn có nguy cơ bị trì hoãn và nhiều khi không thể thành lập được Hội đồng Trọngtài bởi vì không có quy tắc tố tụng nào được áp dụng. Trong Trọng tài vụ việc,không có tổ chức nào giám sát việc tiến hành trọng tài và giám sát các Trọngtài viên. Vì vậy, kết quả phần lớn phụ thuộc vào việc tiến hành tố tụng và khảnăng kiểm soát quá trình tố tụng của các Trọng tài viên. Cả Trọng tài viên vàcác bên sẽ không có cơ hội nhận được sự ủng hộ và trợ giúp đặc biệt từ một tổchức trọng tài thường trực trong trường hợp phát sinh sự kiện không dự kiến trướcvà trong trường hợp các Trọng tài viên không thể giải quyết được vụ việc. Sự hỗtrợ duy nhất mà các bên có thể nhận được là từ các tòa án. Do vậy, chỉ khi có tồntại một Hội đồng Trọng tài và một quy tắc tố tụng cụ thể được xác lập thì quá trìnhtố tụng mới có thể tiến hành được suôn sẻ như Trọng tài quy chế trong trường hợpmột bên từ chối không tham gia vào quá trình tố tụng.

Trọng tài quy chế

Trọng tài quy chế là hình thức trọngtài được thành lập dưới dạng các trung tâm, tổ chức hoặc hiệp hội, có cơ cấu tổchức chặt chẽ, có trụ sở cố định. Hầu hết các tổ chức trọng tài đều có Quy tắctố tụng trọng tài riêng, một số có Danh sách trọng tài viên riêng.

Nếu các bên muốn lựa chọn hình thứcTrọng tài quy chế, các bên phải ghi rõ tên tổ chức trọng tài cụ thể trong điềukhoản trọng tài hoặc ghi rõ tranh chấp sẽ được giải quyết theo Quy tắc tố tụngtrọng tài của một tổ chức trọng tài cụ thể. Nếu không có thỏa thuận rõ ràng,các điều khoản trọng tài có nguy cơ bị vô hiệu hoặc không được cơ quan nào giảiquyết khi tranh chấp phát sinh. Theo Điều 10 của Pháp lệnh Trọng tài Thương mại2003, thỏa thuận trọng tài sẽ vô hiệu nếu không quy định hoặc quy định không rõđối tượng tranh chấp, tổ chức trọng tài có thẩm quyền giải quyết vụ tranh chấpmà sau đó các bên không có thỏa thuận bổ sung.

Nhằm giúp các bên có thể dễ dànglựa chọn tổ chức trọng tài khi có ý định sử dụng Trọng tài quy chế, các tổ chứcTrọng tài quy chế đều có những điều khoản trọng tài mẫu để các bên tham khảo.Ví dụ như Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặcliên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết chung thẩm tại Trung tâm Trọngtài Quốc tế Việt Nam bên cạnh Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam theo Quytắc tố tụng trọng tài của trung tâm này”.

Với việc đưa các điều khoản trọngtài nêu trên vào hợp đồng, các bên sẽ được bảo đảm nhận được đầy đủ các hình thứchỗ trợ của Trọng tài quy chế, bảo đảm trong mọi trường hợp, quá trình tố tụngtrọng tài vẫn được tiến hành, không phụ thuộc vào việc một bên có tham gia tố tụnghay không.

Việc quy định chi tiết các thủ tụctố tụng khi bắt đầu cho đến khi kết thúc là thuận lợi lớn nhất của Trọng tàiquy chế. Chẳng hạn, khi các bên thỏa thuận trọng tài sẽ được tiến hành bởi mộtHội đồng Trọng tài gồm 3 Trọng tài viên nhưng bị đơn lại không tiến hành chỉ địnhTrọng tài viên. Trong trường hợp đó, quy tắc tố tụng trọng tài sẽ quy định cụthể về việc chỉ định Trọng tài viên cho bị đơn. Theo Quy tắc tố tụng trọng tài,nếu bị đơn không tiến hành chỉ định Trọng tài viên trong thời hạn 30 ngày kể từngày nhận được yêu cầu chỉ định Trọng tài viên thì Chủ tịch Trung tâm sẽ chỉ địnhTrọng tài viên cho bị đơn. Ngoài ra, các quy tắc tố tụng của các tổ chức trọngtài thường quy định rất chi tiết về các bước của quá trình tố tụng, bảo đảmtrong mọi trường hợp tranh chấp sẽ được giải quyết, không phụ thuộc vào việc mộtbên có tham gia vào quá trình tố tụng trọng tài hay không.

Ưu điểm thứ hai đó là hầu hết cáctổ chức trọng tài đều có những chuyên gia được đào tạo tốt để hỗ trợ quá trìnhtrọng tài. Các chuyên viên này sẽ bảo đảm Hội đồng Trọng tài sẽ được thành lập,các khoản phí trọng tài sẽ được nộp đủ, đôn đốc đúng thời hạn và nói chung sẽ bảođảm quá trình tố tụng được diễn ra phù hợp trong phạm vi tối đa có thể.

Nhược điểm lớn nhất của Trọng tàiquy chế đó là tốn kém nhiều chi phí. Rõ ràng giải quyết tranh chấp tại Trọngtài quy chế, ngoài việc phải trả chi phí thù lao cho các Trọng tài viên, cácbên còn phải trả thêm các chi phí hành chính để nhận được sự hỗ trợ của các trungtâm trọng tài. Nhược điểm thứ hai của Trọng tài quy chế đó là nhiều khi quátrình tố tụng bị kéo dài mà Hội đồng Trọng tài các bên bắt buộc phải tuân thủvì phải tuân theo các thời hạn theo quy định của Quy tắc tố tụng.

 NGUYỆT MINH

(责任编辑：La liga)