Nên chăng,ànướcvàthịtrườngcầnphảimềmhóalẫđội hình fiorentina gặp atalanta nhà nước và thị trường phải mềm hóa lẫn nhau?

Thị trường và nhà nước hậu Covid-19

Covid-19 tuy không ai mong muốn, nhưng sao khéo chọn đúng thời điểm. Hãy thử tưởng tượng, nếu đại dịch xảy ra cách đây vài thập kỷ, khi cuộc đại phong tỏa toàn cầu mà không có các nền tảng kỹ thuật số như Zoom, Amazon…, thì không chỉ toàn bộ hoạt động kinh doanh, mà cả hoạt động của nhà nước bị tê liệt. Các hoạt động của thị trường rất nhanh nhạy để nắm bắt các xu thế mới. Chúng chẳng những giúp các doanh nghiệphồi phục nhanh sau cú sốc, mà còn tạo ra những nền tảng cơ bản cho tăng trưởng trong dài hạn.

Nhưng cũng thử tưởng tượng, nếu đại dịch xảy ra vào đầu thế kỷ XX, thời điểm mà nhiều chính phủ theo đức tin: mọi thứ hãy cứ để cho bàn tay vô hình điều tiết nền kinh tế. Đại suy thoái kinh tế thế giới 1929-1932 kéo dài thật lâu và để lại hậu quả nặng nề là do chính phủ phó mặc thị trường tự xử lý các chu kỳ kinh doanh.

Đại dịch Covid-19 được cho là sẽ làm thay đổi vĩnh viễn thế giới và hành vi của con người. Nhận thức về vai trò của nhà nước và thị trường trong văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII cần phải đặt trong bối cảnh hậu đại dịch để có những phân tích đa chiều.

Nhà nước cần xuất hiện kịp thời, đúng lúc thị trường cần nhất

Thế giới hậu đại dịch đang khẳng định một trong những quan niệm sai lầm của kinh tế học tân cổ điển khi cho rằng, hiệu quả (chi phí thấp, lợi nhuận cao) là đức tính số 1 của thị trường. Kể từ khi đại dịch bùng phát, thực tế cho thấy, thay vì hiệu quả, đức tính hàng đầu của thị trường là sự hồi phục, tức khả năng bật dậy sau cú sốc, để sau đó hướng đến một nền kinh tế đổi mới, sáng tạo. Có 3 lý do để trả lời cho câu hỏi tại sao cần có sự dự phần từ những khoản đầu tưban đầu của nhà nước trong quá trình này.

Thứ nhất, các dự áncông nghệ cao liên quan đến đổi mới sáng tạo có chi phí cố định cực lớn. Cho dù được thể hiện dưới dạng đầu tư vào cơ sở vật chất, thiết bị hay vốn con người, chúng chỉ có thể mang lại lợi ích to lớn bằng cách để khu vực công cấp vốn.

Thứ hai, các khoản chi đầu tư phát triển từ đầu nguồn khu vực công sẽ lan tỏa thành các công nghệ nhánh mới chuyển sang cho khu vực tư thụ hưởng. Chẳng hạn, hệ thống định vị GPS ban đầu được sử dụng trong công nghiệp quốc phòng, giờ đã lan tỏa ra mọi ngóc ngách xã hội.

Thứ ba, những hạn chế về tín dụng đối với khu vực tư, nơi một dự án nghiên cứu và phát triển (R&D) cần nguồn tài trợ vô cùng lớn, sẽ rất khó triển khai nếu không có sự hỗ trợ từ khu vực công.

Nghiên cứu của GS. Bill Janeway đến từ Đại học Cambridge cho rằng, trong 3 lý do trên, lý do chi phí cố định quá cao của các dự án R&D là nguyên nhân quan trọng nhất khiến nhà nước cần thiết phải bước vào thị trường. Còn hơn cả chia sẻ rủi ro, đầu tư từ khu vực công còn để giảm thiểu rủi ro cho khu vực tư. Đây là luận điểm đáng lưu ý trong nhận định của GS. Bill Janeway. Điều này càng đặc biệt đúng trong thế giới hậu đại dịch, khi tình trạng kiệt quệ tài chínhcủa khu vực tư còn kéo dài không biết đến bao giờ.

Mô hình hàng tồn kho hiệu quả “đúng nơi, đúng thời điểm, đúng số lượng” gần như là giáo khoa thư trong quản trị kinh doanh của các doanh nghiệp bấy lâu nay. Thực tế, khi gặp một cú sốc như đại dịch, chuỗi cung ứng bị đứt gãy, các doanh nghiệp ngay lập tức hết nguyên liệu sản xuất. Hậu đại dịch cùng với các bối cảnh địa chính trị phức tạp ngày nay buộc các doanh nghiệp phải chú trọng đến xây dựng một hệ thống hướng đến sự hồi phục thay cho hiệu quả. Họ sẽ phải chấp nhận chi phí sản xuất, lao động đắt hơn, hàng tồn kho nhiều hơn để phòng ngừa chuỗi cung ứng bị đứt gãy. Trong nông nghiệp, biến đổi khí hậu sẽ làm thay đổi hoàn toàn các mô hình sản xuất truyền thống. An ninh lương thực sẽ được đặt lên hàng đầu. Hệ thống ngân hàngcũng phải thay đổi, thay vì chạy theo lợi nhuận, chính phủ buộc các ngân hàng chú trọng nhiều hơn đến an toàn vốn để đảm bảo an toàn cho hệ thống tài chính trước các rủi ro bất ổn tài chính toàn cầu lây lan từ các gói kích thích kinh tế khổng lồ trên toàn thế giới.

Hàng loạt vấn đề cần phải đặt ra để chuyển từ một hệ thống hiệu quả sang một hệ thống mới hồi phục. Ai sẽ là người cung cấp nguồn tài chính khổng lồ? Nếu không có sự tham dự của nhà nước, thì bản thân thị trường sẽ không thể. Nếu nhà nước không xuất hiện kịp thời với các khoản đầu tư lớn từ thượng nguồn để rồi sau đó lan tỏa sang khu vực tư, thì đó sẽ là một sự lãng phí nguồn lực lớn nhất.

Nhà nước và thị trường cần phải mềm hoá lẫn nhau

Hễ nói đến đầu tư công, các giáo khoa kinh tế phổ biến vào thập niên 1970 cho rằng, chúng chỉ tạo ra duy nhất “hiệu ứng lấn át” (crowding out effect) đối với khu vực tư (đầu tư công sẽ giành bớt phần khu vực tư). Do đó, kết quả của chính sách can thiệp của nhà nước chỉ làm giảm năng suất lao động của nền kinh tế và dẫn đến tăng trưởng yếu kém trong dài hạn.