Bình Phước là địa phương có quá trình phát triển muộn,ưliệubằngchữHaacutenchữNocircmởBigravenhPhướket quả .net cư dân Việt (Kinh) và các cộng đồng cư dân khác có sử dụng chữ Hán, chữ Nôm di cư đến Bình Phước cũng khá muộn. Tuy nhiên, nguồn tư liệu bằng chữ Hán và chữ Nôm ở Bình Phước chứa đựng những giá trị văn hóa, lịch sử trong một giai đoạn phát triển của địa phương.

Tư liệu chữ Hán và chữ Nôm ở Bình Phước chủ yếu được thể hiện và lưu giữ qua các vật dụng trang trí và thờ cúng trong các cơ sở thờ cúng tôn giáo tín ngưỡng, tập trung nhiều nhất là ở các đình, đền chùa và miếu thờ mẫu. Trong đó, chủ yếu là các hoành phi, liễn, câu đối dùng để trang trí trên các bàn thờ, ngai thờ, cột. Theo khảo sát của chúng tôi, Bình Phước hiện nay có khoảng 50 câu đối có niên đại từ 60 năm trở lên, có khoảng 30 bức hoành phi ghi tên các chùa và duy nhất chỉ có một bức liễn ở chùa Linh Thông (Lộc Ninh). Nội dung bức liễn nói về vùng đất Lộc Ninh, sự ra đời của đền thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ, rất phong phú, súc tích, giàu ý nghĩa và có giá trị lịch sử. Tuy nhiên, đáng tiếc là đến nay bức liễn này đã bị hỏng hoàn toàn. Phương pháp thể hiện có ba loại, một là chạm, khắc trên gỗ và hai là dùng mực viết lên một loại giấy ép bằng vải sợi, cotton và viết trực tiếp lên cột bê tông.

Nội dung của các hoành phi, câu đối và liễn nhìn chung thể hiện sự kính trọng tôn thờ anh hùng dân tộc, những người có công lao che chở cho các cộng đồng cư dân sinh sống làm ăn, ca ngợi vùng đất, con người. Trong đó, tập trung vào các vấn đề: Bảng tên của các cơ sở thờ cúng tôn giáo, tín ngưỡng, ghi tên các khu vực thờ cúng, như Bảo Quang Tự, Linh Sơn Thánh Mẫu, Trần Triều Hiển Thánh (trước bàn thờ Trần Hưng Đạo), Thiên Tiên Thánh Mẫu (trước bàn thờ Mẫu). Câu đối ca ngợi công đức của các vị thần, thánh, mẫu được thờ cúng, ghi về sự kiện thành lập các cơ sở thờ cúng, ca ngợi vùng đất, con người nơi có cơ sở thờ cúng, như câu “Đại phá nguyên binh thần vũ chí kim truyền quốc sử, Trần triều Hưng Đạo anh hùng cái thế trướng nam thiên” ca ngợi công lao của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn ở các đền thờ Trần Hưng Đạo; câu “Vũ vô tương thành thiên giáng phước, Phong thanh phù khởi địa hưng long” ở chùa Bảo Quang, huyện Bù Đốp ngụ ý nói lên việc vùng đất Phước Long (phủ Phước Long xưa) được trời đất che chở.

Về niên đại, nhiều câu đối, hoành phi có niên đại khá rõ ràng. Trong đó nhiều tư liệu Hán Nôm có niên đại khá sớm. Ở chùa Bảo Quang có câu đối niên đại tháng 6-1919; chùa Linh Thông có niên đại năm 1929...

Các tư liệu bằng chữ Hán và chữ Nôm đều do những người dân làm phu cao su ở các đồn điền thực hiện. Có trường hợp chính họ chế tác và cúng tiến nhưng phổ biến là những người giỏi chữ Hán, chữ Nôm viết ra, sau đó một người khác thực hiện việc chạm khắc lên gỗ hoặc viết lên giấy. Điều này thể hiện qua việc ghi niên đại, mục đích và xuất xứ của các hoành phi, câu đối.

Nhìn chung, các tư liệu, tài liệu bằng chữ Hán, chữ Nôm ở Bình Phước chứa đựng nhiều giá trị lịch sử, văn hóa cần thiết cho công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, nghiên cứu lịch sử Bình Phước thời Pháp thuộc. Tuy nhiên, do nhiều tác động khác nhau, một số lượng lớn các di sản tư liệu, tài liệu bằng chữ Hán và chữ Nôm ở địa phương đã bị mai một, biến mất. Số lượng còn lại cũng có nguy cơ mai một rất cao. Những khảo sát của người viết chỉ mang tính bước đầu, cần có những nghiên cứu chuyên sâu để đánh giá sâu sắc và toàn diện về loại hình di sản này, từ đó có giải pháp bảo tồn và phát huy phù hợp, hiệu quả.

Hữu Hiến - Quốc Dũng
Bảo tàng tỉnh Bình Phước

(责任编辑：La liga)