Những công bố của Diderot đã đụng chạm đến quyền lợi của giới quý tộc,nhạn định bóng đá hôm nay giáo hội nên ông bị bắt giam. Tin Diderot bị bắt lan truyền nhanh chóng, người bạn của ông là Rutxo tìm cách cứu ông nhưng bất lực. Mùa hè năm 1749, Rutxo đọc được một bài báo giới thiệu Học viện Dizon tổ chức hội thi viết về đề tài “Phát triển khoa học và công nghệ hướng tới cải thiện phong tục xã hội” nên ông đã tham gia. Tác phẩm “Bàn về khoa học và nghệ thuật” của Rutxo được Học viện Dizon trao giải nhất. Sau khi đoạt giải, Rutxo viết thêm nhiều tác phẩm khác nói về sự bất bình đẳng trong xã hội, về khế ước xã hội... nên danh tiếng của ông ngày một tăng cao. Tư tưởng của Rutxo đã kế thừa tư tưởng của Diderot nên bị giáo hội và giai cấp thống trị lùng bắt, Rutxo phải trốn ra nước ngoài. 

Lúc này nhà lãnh tụ tinh thần của giới tư tưởng Pháp là Voltaire đã kiên trì chống lại giáo hội, chế độ chuyên chế, yêu cầu tự do tín ngưỡng, tự do xuất bản và ngôn luận... Phong trào của Voltaire đã làm thức tỉnh nhà quý tộc Montesquieu, chánh án xứ Bordeaux. Sau khi tìm hiểu phong tục tập quán các nước, Montesquieu bỏ nhiệm sở ở nhà viết sách về học thuật. Các tác phẩm của Montesquieu đề cao sự công bằng xã hội, chống lại thần học, đả kích chế độ phong kiến chuyên chế. Trong khi đó, dù ở tù nhưng Diderot vẫn không ngừng đấu tranh chống lại giáo hội và giai cấp thống trị. Nhờ vậy, Diderot đã tập hợp các học giả nổi tiếng toàn nước Pháp và họ mất tới 20 năm để hoàn thành bộ “Bách khoa toàn thư”. Bộ sách này gồm 35 cuốn có nội dung truyền bá tư tưởng, khoa học mới. Chống lại sự u mê tôn giáo, lên án chế độ phong kiến, tôn vinh các thành tựu khoa học - kỹ thuật... Từ những tư tưởng tiến bộ, mới mẻ này lịch sử tôn vinh phong trào của Diderot, Rutxo, Voltaire... là phong trào khai sáng. Và phong trào này đã lan rộng khắp châu Âu, châu Mỹ. Cũng từ phong trào này đã xuất hiện hàng loạt các nhà tư tưởng văn hóa của giai cấp tư sản.

Lịch sử gọi Diderot, Rutxo, Voltaire, Montesquieu... là những nhà tư tưởng đại diện cho giai cấp tư sản mới nổi (các nhà “khai sáng”). Họ nêu cao tinh thần đấu tranh chống lại giáo hội, phong kiến giải phóng tư tưởng để sắp đặt một xã hội mới trong tương lai. Cũng từ phong trào khai sáng, châu Âu đã “trở mình” thủ tiêu chế độ phong kiến để chuyển sang xã hội tư bản chủ nghĩa. 

T.Phong

(责任编辑：Nhà cái uy tín)